Kırım Seferi (1689)

Rusya Çarlığı 1686 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na karşı oluşturualn Kutsal İttifak'a (1683 yılında Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ile Lehistan Krallığı arasında kurulan ittifaka 1684 yılında Venedik Cumhuriyeti de dahil olmuştu) katıldıktan sonra 1687 yılında Kırım üzerine sefer düzenlemiş, ancak Kırım Hanlığı'nı işgale yönelik Rus tarihindeki bu ilk sefer çok ağır kayıplarla büyük bir hezimetle sonuçlanmıştı. Rus Çarı I. Petro 1688 yılını hazırlık içinde geçirdikten sonra 1689 yılında Kırım üzerine yeni bir sefer açtı.

Buna mukabil, Osmanlı İmparatorluğu 1683-1688 arasında Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu karşısında aldığı askerî yenilgiler ve toprak kayıpları nedeniyle 1689 sefer mevsiminde yeniden bu hasmına odaklanmış, bu bağlamda Kırım Hanı I. Selim Giray'ı Edirne'ye çağırmıştı. 1688-1689 kışını Kili’deki ordugâhında geçiren Kırım Hanı, Kalmuk Hanlığı'nın askerî destek teklifini reddettiği gibi, Kalmukların Kırım'a baskın düzenlemeleri ihtimaline karşı Buhara Hanı Subhan Kuli'den Kalmuk Hanlığı'nın doğudan baskı altında tutulmasını istedi.^[2]

Rus Çarı tarafından 1687 yılında olduğu gibi Kırım üzerine icra edilecek seferin komutanlığına atanan Prens Vasili Goliçin, 1687 yılında seferi geciktirmesi nedeniyle yaz aylarında karşılaştığı sıkıntıları yeniden yaşamamak için 1689 yılındaki sefer hazırlıklarına Şubat ayında başladı. 112.000 asker ve 350 topu biraraya getiren Galiçin bu defa da bozkırdaki kış koşullarıyla mücadele etme zorunda kaldı ve 20 Mayıs'ta Orkapı önlerine ulaşabildi.^[3]

Bir Rus kolordusu Osmanlı İmparatorluğu'nun doğrudan yönetimi altındaki Kefe kalesine dört saat mesafede bulunan Rıbat tarafından Kırım'a taarruz ederken, asıl Rus ordusu da Kırım ile Özü arasındaki bölgelere hücum ederek Orkapı'ya altı saat mesafedeki Kanlıcak, Karayılka ve Kuyuludere mevkilerini işgal etti.^[4] Az bir kuvvetle Kırım'ı savunmak zorunda kalacağını anlayan Kalgay Devlet Giray Kili'de bulunan I. Selim Giray'ı yardıma çağırdı. I. Selim Giray ise yardım etmeye çalıştığı metbuu Osmanlı İmparatorluğu'nun Avusturya cephesinde karşı karşıya bulunduğu güç durum karşısında yaşadığı tereddüde rağmen Padişah II. Süleyman'dan izin isteyerek Kırım'a geçti.

Rusların taarruzu sürerken Kırım birlikleri 1687 yılındaki zaferlerinin en önemli sebeplerinden birini teşkil eden Orkapı ötesindeki bozkırda yakıp yıkma taktiğini icra etmeye giriştiler. Eşzamanlı olarak, Rus ordusunun Orkapı'ya taarruzuna karşılık Kefe'deki yeniçeri birlikleri (piyade ve süvari) de Mehmed Ağa'nın komutasında 25 Mayıs 1689’da harekete geçti.

Kırım Hanı I. Selim Giray ise Rus taarruzuna karşı ordusunu üç bölüme ayırdı, birine kendi komuta ederken diğer birlikleri ise Kalgay Devlet Giray ve Nureddin Azimet Giray ve Selamet Giray'ın komutasına verdi. Muharebelerin ilk günü (29 Mayıs) karşılıklı kayıplarla devam ettiyse de ikinci gün Azimet Giray komutasındaki kolordu başarılı bir taarruzla Rus ordusuna ağır kayıp verdirdi ve çok sayıda topu da tahrip etti (30 Mayıs). Bunun üzerine, Rus ordusu Orkapı önlerinden çekilerek Kuyaş kasabasında konuşlandı. Bu aşamada Kırım Hanı I. Selim Giray harekete geçti ve Orkapı kalesinin korunmasını Bahadır Ağa'ya bıraktıktan sonra Rus ordusunun karşısına konuşlanarak su kaynaklarını ele geçirdi. Rus ordusu büyük bir susuzluk içinde Karadeniz'e yöneldiyse de deniz suyu içmeye mecbur kalan yüksek sayıda asker ve at öldü.^[5]

Kesin olarak geri çekilme kararı alan Rus ordusunun komutanı Vasili Goliçin diğer taraftan ise Osmanlı İmparatorluğu/Kırım Hanlığı nezdine barış müzakereleri için elçi gönderdiyse de, bunun düzenli bir ricat için zaman kazanma taktiği olduğuna kanaat getiren I. Selim Giray, geri çekilen Rus ordusunu takip amacıyla Yeğen Mirza Şah Kadir komutasında 22.000 kişilik bir kuvvet gönderdi. Rus ordusundan binlerce esir alarak ve tüm toplarını ele geçiren bu birlik Rus ordusunun kesin olarak sınırlarına çekildiğini gördükten sonra yeniden Kırım'a döndü.

 

Rus ordusunun 1687 yılındaki seferinden daha büyük kayıplarla geri çekilmesi Osmanlı-Rus cephesindeki çarpışmalar 1695 yılında I. Petro'nun (başarısız) Azak kuşatmasına kadar yatıştı.

1687 seferinde olduğu gibi 1689 seferinde de uzun ikmal hatları ve çetin coğrafya gibi sorunları aşamayan^[6] ve Osmanlı-Kırım askerî gücüne üstünlük sağlayamayan Rusya Çarlığı Kırım'ı işgal girişimlerini 1736'ya kadar 47 yıl ertelemek zorunda kaldı. 1736-1738 yıllarındaki seferlerinde de ağır kayıplara uğrayan Rus ordusu Kırım'ın işgali hedefine 1771'te ulaşabildi. Kırım seferlerindeki ağır kayıplar Moskova'da büyük tepkilere neden oldu ve 1689 yılında kardeşleri I. Petro ve V. İvan'ın ortak hükümdarlıkları döneminde adıgeçenlerin yaşlarının küçük olması nedeniyle Saltanat Naibeliğini yürüten Sofya Alekseyevna'nın iktidarı çöktü.^[7]

Bununla birlikte, Kırım'a yönelik 1687 ve 1689 yılındaki Rus seferleri Osmanlı İmparatorluğu'nun Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na karşı ihtiyaç duyduğu Kırım Hanlığı askerlerinden (40.000 ilâ 100.000 atlı) Macaristan cephesinde kritik dönemlerin yaşandığı bir evrede tam anlamıyla faydalanamamış oldu.^[8] 1689 yazında Rus tehdidini bertaraf eden I. Selim Giray, Kalgay Devlet Giray ve Nureddin Azimet Giray'ı bir miktar kuvvetle Kırım'da bırakarak, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'yla süren savaşa katılmak üzere Üsküp'e geçti. Buradaki mücadelesinde ise Avusturya ordusuna karşı Kaçanik zaferini kazandı.