Isparta
Isparta, Isparta ilinin merkezi olan şehirdir. Şehir, yöreye özgü el dokuması halılarıyla ve gül yetiştiriciliğiyle tanınmaktadır.
| Isparta | |
|---|---|
Şehir | |
 | |
 Isparta'nın Türkiye'deki yeri | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Akdeniz Bölgesi |
| İl | Isparta |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Şükrü Başdeğirmen (AK Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 8933 km² |
| Rakım | 1035 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 32000 |
| Alan kodu | 0246 |
| Plaka kodu | 32 |
Resmî site http://www.isparta.gov.tr | |
Tarihçe
değiştirIsparta ve çevresindeki yerleşim tarihi Paleolitik döneme kadar uzanmaktadır. Isparta'nın da önemli yerleşim merkezlerinden biri olduğu Pisidia bölgesine MÖ 2000'lerde Luvi ve Arzava toplulukları yerleşmiştir. Daha sonra bölgeye MÖ 1200'lerden itibaren Frigler, Lidyalılar, Persler ve Makedonyalılar egemen olmuştur. MÖ 323'te Büyük İskender'in ölümüyle beraber sırasıyla Seleukos, Bergama Krallığı ve sonrasında Roma hakimiyetine girmiştir. Roma İmparatorluğu döneminde önemli bir gelişme gösteren Isparta önemli bir piskoposluk ve ticaret merkezi oldu.[1] Roma İmparatorluğu'nun bölünmesiyle Doğu Roma ve sonrasında Bizans topraklarında bulunan bölge, 1204 yılında Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katılmıştır. 1300 yılında Hamitoğulları Beyliği ve 1391 yılından sonra da Osmanlı topraklarına katılmıştır. II. Murad döneminde kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir. 16. yüzyılda güneybatı Anadolu'daki önemli pazarlardan biri olmuştur.
Tarih Öncesi Dönemlerde Isparta
değiştirYörenin yerleşme tarihi, paleolitik dönemle başlamaktadır. 1944 yılında Şevket Aziz Kansu döneminde yapılan incelemeler sonucunda Bozanönü Ovası'nın ortasında bulunan Kapıini Mağarası, üst paleolitik eserleri vermektedir. Keçiborlu'nun Gümüşgün (Baladız) yakınlarında Prof. Louis'in yaptığı kazılarda, Mezolitik çağına ait “Mikrolit” adı verilen çakmaktaşlarına rastlanmıştır.
Tarih öncesi çağın üçüncü dönemi, neolitik devri olmuştur. Bu devre ait Yeniköy (Şarkikaraağaç) Höyüğü'ndeki buluntular bunu doğrulamaktadır. Toprak Tol Höyüğü ve Köşktepe'de rastlanan küp mezarlar ile ele geçen başka buluntular, Isparta'daki yerleşimin Kalkolitik dönemde de var olduğunu göstermektedir. Kalkolitik dönem sonrası Tunç Kültürleri, Pisidia ovasında oldukça yaygın bir biçimde gözlenebilir.
Coğrafya
değiştirCoğrafî Konum
değiştirIsparta şehir merkezi; Akdeniz Bölgesinin kuzeyinde, Antalya Bölümü, Göller Bölgesi'nde yer alır. Doğusunda Eğirdir, kuzeyinde Atabey ve Gönen ilçeleri, batısında Burdur İli bulunmaktadır. Merkez ilçeye en yakın ilçe, 22 kilometre ile Atabey'dir. Merkez ilçe Isparta; ilin dokuz ilçesi ile komşu değildir. Merkez ilçeye en uzak olan ilçe ise 189kilometre ile Yenişarbademli'dir.
İklim ve bitki örtüsü
değiştirAkdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimine sahiptir. Kışları serin ve yağışlı yazları ise sıcak ve kurak geçmektedir.[2] Çevresindeki göllerin iklim üzerinde önemli etkisi vardır. Yağışların büyük bir bölümü kış ve ilkbahar aylarında düşmektedir. Yıl içinde en çok yağış Aralık ve Ocak aylarında yaşanmaktadır. Aylık yağış miktarları Ağustos ayına kadar düzenli olarak düşmekte ve Temmuz, Ağustos aylarında en kurak dönemine ulaşmaktadır. Eylül'den itibaren yağış miktarı tekrar artmaya başlamaktadır.[3] Bitki örtüsü bozkırdır. Isparta'nın Akdeniz iklimini yaşayamamasının nedenlerinden biri ise Toros Dağları'nın arkasında kalmasıdır.
| Ortalama Veriler | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Arl | |
| Ort.En Yüksek °C | 6.5 | 7.6 | 11.7 | 16.4 | 21.8 | 26.6 | 30.3 | 30.3 | 26.6 | 20.7 | 13.4 | 7.7 | |
| Ort.En Düşük °C | -2.2 | -1.8 | 0.4 | 4.4 | 8.1 | 11.8 | 14.9 | 14.3 | 10.0 | 6.0 | 1.7 | -0.9 | |
| Ort. Güneşlenme Süresi (saat) | 3.8 | 4.9 | 6.1 | 6.9 | 8.7 | 11.0 | 11.8 | 11.3 | 9.8 | 7.3 | 5.2 | 3.3 | |
| Ortalama Yağışlı Gün Sayısı | 12.0 | 10.6 | 10.7 | 11.4 | 10.4 | 6.2 | 4.0 | 2.9 | 3.5 | 6.2 | 8.3 | 12.4 | |
| Kaynak: meteor.gov.tr | |||||||||||||
Ekonomi
değiştirGül ve Gül Ürünleri
değiştirDünya'nın en kaliteli güllerinin yetiştiği Isparta toprakları, dünya gül yağı üretiminin yaklaşık %65'lik kısmını karşılayarak sektöründe dünyada birinci sırada yer almaktadır.
Sanayi
değiştirTürkiye'nin en büyük çimento fabrikalarından biri olan Göltaş Çimento fabrikası bulunmaktadır Şehirde Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi, Isparta Deri Organize Sanayi Bölgesi, Yalvaç Organize Sanayi Bölgesi ve iki adet Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi; şehir merkezine 26, Isparta Havalimanı'na 4 kilometre uzaklıktadır.
Altyapı
değiştirSağlık
değiştirŞehirdeki ilk yataklı tedavi kurumu olan Gureba Hastanesi; 1900 yılında halkın bağışlarıyla kurulmuş ancak 1914 yılındaki depremle kullanılamaz hale gelmiştir. 1915 yılında yeni hastanenin inşaatına başlanmasına rağmen I. Dünya Savaşı sebebiyle çalışmalar gecikerek 1922 yılında sona ermiştir. 30 yataklı bu hastane; cumhuriyetin ilanından sonra yapılan çalışmalarla 50 yatak sayısına ulaşmış ve Verem Hastanesi adını almıştır. Bu bina günümüze ulaşmamıştır. 1945 yılında üç katlı Devlet Hastanesi'nin inşaatına başlanmış ve 1946 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Taş bina olarak adlandırılan bu bina, daha sonra yapılan ilavelerle Süleyman Demirel Üniversitesi'ne bağlı olarak kullanılmıştır.
Ulaşım
değiştirIsparta merkez ilçesine karayolu ile çevresindeki Antalya ve Afyon ve Denizli ve Konya illeri üzerinden ulaşılabilir. D.685 yolu ile Antalya'dan, D.650 ve D.685 yollarıyla kuzey yönünden, Isparta-Eğirdir arasındaki D.330 yoluyla da Konya yönünden şehir merkezine ulaşılabilir. Isparta Süleyman Demirel Havalimanı havayolu ile ulaşım sağlamaktadır.
İdarî yönetim
değiştirMerkez ilçedeki, 44 mahalle ve 2 belde kasabası doğrudan Isparta'ya bağlı yerleşim birimleridir.[4]
|
|
|
|
- Gülcü Mahallesi
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Elhacıvaz, Hacıvaz (1591'de Hacı Ayvaz) gibi isimlerle anılan mahallenin adı 1935'te Gülcü Mahallesi olmuştur.
Ününü, Isparta'nın en eski yerleşim yerlerinden biri olmasından çok, Isparta'da Isparta gülü'nün (Rosa Damacena) ilk yetiştirildiği yer olmasına borçludur. Müftüzade İsmail Efendi'nin 1888'de Bulgaristan'ın Kızanlık veya Kazanlık (Bulgarca: Kazanlık / Казанлък) şehrinden getirdiği gülleri Gülcü Mahallesi'ndeki arazisine dikmesiyle Isparta'da gülcülük başlamıştır.
Isparta; hâlâ Türkiye gülyağı üretiminin %80'ini karşılamaktadır.
Merkeze Bağlı Beldeler
değiştir- Sav Kasabası (Aşağı, Fatih, Yukarı)
- Kuleönü Kasabası (Kemal, Okul-Yeni Cami)
Belediye başkanları
değiştirOsmanlı dönemi
değiştir| № | Şehremini | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi |
|---|---|---|---|
| 1 | Hacı Etem Oğlu Hacı Ali Ağa | 1886 | 1890 |
| 2 | Kundakçı Mustafa Efendi | 1890 | 1893 |
| 5 | Danabaşıoğlu Hacı Mustafa | 1895 | 1896 |
| 4 | Hendenzade Hacı Hasan Efendi | 1896 | 1897 |
| 5 | Böcüzâde Süleyman Sami | 1897 | 1898) |
| 6 | Pazarağasıoğlu Mehmet Ağa | 1898 | 1902 |
| (4) | Böcüzade Süleyman Sami | 1902 | 1908 |
| 7 | Arapzade Mehmet Efendi | 1908 | 1914 |
| 8 | Ali Dede Süldürzade | 1915 | 1918 |
| 9 | Nadir Efendi | 1918 | 1920 |
| 10 | Bodurzade Hacı Hasan | 1920 | 1920 |
| 11 | Ali Dede | 1921 | 1922 |
| 12 | Kaçkınzade Hacı Hasan | 1922 | 1922 |
| 13 | Tütüncüzade Mehmet Ali Efendi | 1922 | 1923 |
Cumhuriyet dönemi
değiştir| № | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Alaybeyzade Hakkı Bey | 1923 | 1926 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 2 | Nuri Bey | 1926 | 1927 | ||
| (1) | Alaybeyzade Hakkı Bey | 1927 | 1929 | ||
| (2) | Nuri Bey | 1926 | 1927 | ||
| 3 | Hilmi Çakmakçı | 1927 | 1946 | ||
| 4 | Kemal Demiralay | 1946 | 1947 | ||
| 5 | Alaybeyoğlu Tevfik Kınık | 1947 | 1950 | ||
| 6 | Ali Boşgelmez | 1950 | 1953 | Demokrat Parti | |
| 7 | Hilmi Dolmacı | 1953 | 1955 | ||
| 8 | Süreyya Demiralay | 1955 | 1957 | ||
| 9 | Orhan Kutlu | 1957 | 1960 | ||
| 10 | Tevfik Aköz | 1960 | 1963 | Askerî | |
| (9) | Orhan Kutlu | 1963 | 1966 | Adalet Partisi | |
| 11 | Cavit Mavilioğlu | 1966 | 1968 | ||
| 12 | Hasan Fuat Uyar | 1968 | 1977 | ||
| 13 | Doğan Kımıllı | 1977 | 1980 | ||
| 14 | Müslim Sevgi | 1980 | 1984 | Askerî | |
| 15 | Ziya Zeynelgil | 1984 | 1989 | Anavatan Partisi | |
| 16 | Altan Raşit Civan | 1989 | 1994 | Doğru Yol Partisi | |
| 17 | Mehmet Aybatılı | 1994 | 1999 | ||
| 18 | Yusuf Ziya Günaydın | 18 Nisan 1999 | 28 Mart 2004 | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 19 | Hasan Balaman | 28 Mart 2004 | 29 Mart 2009 | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| (18) | Yusuf Ziya Günaydın | 29 Mart 2009 | 4 Nisan 2019 | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 20 | Şükrü Başdeğirmen | 4 Nisan 2019 | Görevde | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
Kaynak:[5]
Nüfus
değiştir| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[6] | 44.657 | 15.979 | 28.678 |
| 1935[7] | 51.023 | 18.433 | 32.590 |
| 1940[8] | 53.012 | 18.313 | 34.699 |
| 1945[9] | 51.038 | 17.292 | 33.746 |
| 1950[10][a] | 40.243 | 18.383 | 21.860 |
| 1955[11] | 48.899 | 24.567 | 24.332 |
| 1960[12][b] | 55.668 | 35.981 | 19.687 |
| 1965[13] | 64.730 | 42.901 | 21.829 |
| 1970[14] | 75.166 | 50.905 | 24.261 |
| 1975[15] | 86.043 | 62.870 | 23.173 |
| 1980[16] | 109.972 | 86.475 | 23.497 |
| 1985[17] | 127.898 | 101.215 | 26.683 |
| 1990[18][c] | 133.061 | 112.117 | 20.944 |
| 2000[19] | 170.713 | 148.496 | 22.217 |
| 2007[20] | 206.186 | 184.735 | 21.451 |
| 2008[21] | 197.169 | 175.815 | 21.354 |
| 2009[22] | 211.614 | 190.084 | 21.530 |
| 2010[23] | 244.045 | 222.556 | 21.489 |
| 2011[24] | 213.511 | 192.093 | 21.418 |
| 2012[25] | 219.904 | 198.385 | 21.519 |
| 2013[26] | 223.430 | 201.873 | 21.557 |
| 2014[27] | 228.730 | 207.266 | 21.464 |
| 2015[28] | 235.456 | 214.096 | 21.360 |
| 2016[28] | 241.723 | 220.322 | 21.401 |
| 2017[28] | 251.531 | 230.011 | 21.520 |
| 2018[28] | 258.375 | 236.749 | 21.626 |
| 2019[28] | 264.426 | 243.020 | 21.406 |
| 2020[28] | 262.255 | 240.723 | 21.532 |
Spor
değiştirIsparta'nın profesyonel liglerde (futbol, basketbol, voleybol, hentbol) bulunan tek takımı Isparta 32 SK, 2021-2022 sezonu itibari ile 2. Lig'de mücadele etmektedir. Takım maçlarını 10.000 kişilik Isparta Atatürk Şehir Stadyumu'nda oynamaktadır.
Eğitim
değiştirIsparta'da Cumhuriyetin kurulduğu 1923'ten 1940'lara kadar biri şehir merkezinde diğeri Yalvaç ilçesinde olmak üzere iki ortaokul eğitim hizmeti sağlamıştır. 1940 yılında Gönen Köy Enstitüsü kurulmuş ve buradan mezun olan öğretmenler şehirdeki eğitim faaliyetlerine katkı sağlamışlardır. 1950 yılında ilk lise açılmış, 1960 yılına kadar lise sayısı dokuza ulaşmıştır.[29] 1969 yılında "Isparta Eğitim Enstitüsü" kurulmuştur.
21 Şubat 1976 tarihinde açılan "Isparta Devlet Mimarlik ve Mühendislik Akademisi" şehirdeki ilk yükseköğretim birimidir.[30] Ayrıca aynı yıl "Meslek yüksekokulu" açılmıştır. 1992 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi kurulmuştur.
Kardeş şehirler
değiştirNotlar
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Dönüşüm sürecinin tarihi kent merkezleri üzerine etkileri:Isparta örneğinde bir inceleme, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 27(2): 185-199 (2011), Sıdıka Çetin" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Temmuz 2015.
- ^ "Isparta Ekolojik Koşullarında Bazı Tritikale Hat/Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi" (PDF). Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 20 Temmuz 2007. Erişim tarihi: 22 Nisan 2010.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Yıllık Toplam Yağış Verileri, Isparta". Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2010.
- ^ "Isparta Valiliği, Merkez İlçe". 29 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010.
- ^ "Eski Başkanlar". 16 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2024.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Isparta". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Isparta Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Isparta Valiliği, Cumhuriyet Döneminde Isparta'da Milli Eğitim". 17 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010.
- ^ "Süleyman Demirel Üniversitesi. Tanıtım ve tarihçe". 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2010.
Dış bağlantılar
değiştir- Isparta Valiliği
- Isparta Belediyesi 1 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.