Hoca Ahmed Yesevi Türbesi
Hoca Ahmed Yesevî Türbesi, (Kazakça: Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Qоjа Ахmet Yassaviy kesenesі) güney Kazakistan'da Türkistan şehrinde bulunur. Büyük Timur İmparatorluğu döneminde yapı 1389 yılında Timur tarafından yaptırılmıştır.
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 | |
| Konum |  Kazakistan |
| Kriter | Kültürel: i,ii,iv |
| Referans | 1103 |
| Tescil | 2003 (27. oturum) |
| Bölge | Asya-Pasifik |
Timur, Buhara'ya giderken yolda Türkistan'a uğraması icap eder. Türkistanlı Hoca Ahmed Yesevî rüyasına girer. "ey yiğit çabuk Buhara'ya git, oradaki zalim şahın eceli senin elinden, halk senden kurtuluş ümidi bekler" der. rüyadan uyanan Timur, şükrettikten sonra Türkistan hakimi nogaybak'i çağırtıp Ahmed Yesevî'nin mezarına çok güzel bir türbe yaptırılmasını emreder.[1]
Konumu
değiştirHoca Ahmed Yesevî Türbesi, Kazakistan'ın güney kesiminde günümüzde Türkistan (eski adı Hazret-i Türkistan) şehrinin kuzey-doğu kesiminde[2] kervan yolu üzerinde, eskiden Hazret ve daha sonra Yesi olarak bilinen eski bir yerleşim yerinde konumlanır. Yapı, tarihi bir kale yakınında,[3] şimdi Arkeolojik Sit alanındadır.[2] Arkeolojik alan başka türbeleri, cami ve hamam gibi Orta Çağ yapıların kalıntıları içerir.[2]
Tarihi
değiştir
Türk ve İslâm dünyasının ortak hazinesi ve kültür değeri olan bu Külliyenin yenilenmesi, Kazakistan Devleti ile yapılan bir anlaşma sonucu Türkiye Cumhuriyeti üzerine almış ve 1993 yılında başlamış ve Öner Kabasakal'ın Başkanlığı döneminde TİKA uzmanlığı ile yeniden tamir edilmiştir.[4] 2003 yılında[5] UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesine alınmıştır.[6]
Hoca Ahmed Yesevî
değiştirHoca (Farsça: خواجه) Ahmed Yesevî, 1093 yılında İsbicâb (şimdi Sayram)'da doğmuş, hayatının çoğunu Yesi'de geçirmiş ve 1166 yılında orada ölmüş bir Türk şair ve mutasavvıf'dır. Eşzamanlı Moğol saldırılarına rağmen bölgede İslam'ın yayılması sürmüş, kendisi Orta Asya'da ve Türkçe-konuşan dünyada çok saygındır, tasavvuf halk tarafından tanınmıştır.
Yeni türbe
değiştir
Hoca Ahmed Yesevî'nin 12. yüzyılda küçük bir türbesi yerine, yeni türbe yapımına 1389[2] yılında başlanmış, Timur, Şiraz'dan mozaik, İsfahan'dan[2] taş ve sıva ustalarını getittirmiştir. Yapının mimarı İran'dan[7] Hâce Hüseyin Şirazi'dir. Tonoz çeşitleri ve kubbe gibi deneysel mekansal düzenlemelerin, Timur'un kendisinin yapının tasarımında katıldığı bildirilmiştir.[8] Bu tarz yenilikler daha sonra diğer şehirlerin dini yapılarında da uygulanmıştır.[2] Ancak yapım tamamlanmadan 1405 yılında Timur'un ölümü ile durdurulmuştur.[2]
Mimari
değiştirYapı düzeni dikdörtgendir, ölçüleri 45,8 x 62,7 m ve 38,7 m yüksekliğindedir. Güney-doğu'dan kuzey-batı doğrultusundadır.[2] Yapı için kullanılan birincil malzeme ganç -Sauran'da[9] bulunan bir tesiste, harç (havan), alçı ve kil[2] karışımından oluşan ateş tuğlası ile yapılmıştır. Kazakistan Cumhuriyeti Kızılordu bölgesinde Türkistan şehri kuzey-batısında, 40 km uzaklıkta, çölde bir Orta Çağ kalesinin iyi korunmuş Sauran harabeleri (kalıntıları) bulunmaktadır. Duvarlar pişmiş kare tuğla ve ganç harç (bir alçı türü) kullanımı ile inşa edilmiştir. Özgün esas temel, suyun içine işlemesini önlemek için 1,5 m. derinliğe ulaşan kil katmanı ile çevrilidir. Ziyaretçilerin girdiği 18,2 x 18,2 m boyutlu türbe ana girişi güneydoğudadır. Ana bölüm Kazandık ("bakır oda") olarak bilinir.[2] Bu bölüm, Orta Asya'da en büyük olan 18,2 m çapında ölçümünde bir tuğla kubbe ile kaplıdır. Kazandık bölümü ortasında, dini amaçlar için kullanılan bir tunç Kazan vardır. Yesevî'nin mezarı merkezi eksende binanın sonunda kuzeybatıda, lahit bölümünün tam olarak ortasında yer almaktadır ki, -iç kubbe 17,0 m ve dış kubbe 28,0 m yükseklikte çift kubbeli yivli çatısı vardır. Kubbenin dışı, altın desenli altıgen yeşil sırlı çinilerle kaplıdır.[9]
Yazıtlar
değiştir
Hoca Ahmed Yesevî Türbesi'nin beden duvarlarında, çıkıntı kuşağın hemen alt kısmında, batı cephesinin sağ köşesinden başlayıp, kuzey ve doğu cephesinin sonuna kadar bir yazı kuşağında, Kur'an'nın En'am Suresinin 59. - 63. ayetlerinden, hadislerden ve ulu sözlerden seçilen iri sülüs hatlarla yazılmış yazıları içermektedir.
Ana kubbenin sekizgen kasnağında, büyük kufi hatla çepeçevre "el-Inâyetü lillâh, el-Ata lillâh" (İyilik Allah içindir, bağış Allah içindir.) sözleri tekrarlanmaktadır. Yine aynı kubbenin kare gövdesinin doğu ve batı yüzlerinde orta üst kısımlarda, nispeten küçük sülüs harflerle "Kale'n-nebiyyü aleyhi's-selâm: ed-Dünyâ cifetün ve tâlibühâ kilâbün." (Peygamber aleyhisselâm buyurdu. Dünya bir leştir ve onun isteklisi köpeklerdir.) anlatımı yer alır.
Ahmed Yesevî'nin kabrinin bulunduğu bölümün üstüne isabet eden küçük kubbenin gövdesinde çepeçevre, iri kufi hatla, "el-Mülkü lillâh" (Mülk Allah'ındır) yazıları tekrarlanmaktadır.
Notlar
değiştir- ^ Risale-i Tevarih-i Bulgariye, 26
- ^ a b c d e f g h i j "ICOMOS Evaluation of Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi World Heritage Nomination". 23 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Fransızca)
- ^ "Archaeological monuments of Turkistan". 24 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ "Kazakhstan Atatürk Uluslararası Kongresi 4th Turkistan, Azmi Süslü, Uygur Tazebay, Atatürk Araştırma Merkezi, Q. A. I︠a︡ssaui atyndaghy Khalyqaralyq Qazaq-Tu̇rīk Universitetī., Atatürk 4. Uluslararası Kongresi, 2000." 22 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
- ^ Bozorg-nia, Zohreh (2004), Mimaran-i Iran. s.140, ISBN 964-7483-39-2.
- ^ Dickens, Mark, "Timurid Architecture in Samarkand". 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ a b Architectural complex of Khodja Akhmed Yasawi 26 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (İngilizce)