Hâricîler

Kaynaklar Haricîliğin çıkışının İslam Peygamberi Muhammed döneminde olduğunu belirtir. Muhammed'e arkadaşlık etmiş olan Abdullah b. Zu'l-Hüveysıra'nın sonradan Haricîlerin liderliğini yapmış olan Hurkus b. Züheyrle aynı kişi olması muhtemeldir.^[3] Sahih olduğuna inanılan rivayetlere göre Abdullah b. Zu'l Huveysıra et-Temimi "Adil ol! Zira bu paylaştırma Allah'ın rızasının gözetildiği bir paylaştırma değildir" demiş, bunun üzerine Muhammed üzüntüsünü de belli ederek "Ben adil olmayayım da kim adil olsun!" cevabını vermiştir. Bu davranışı üzerine Muhammed'den kendisini öldürmek için izin isteyenlere yine Muhammed engel olmuştur.^[4]

Haricîlerin büyük bir kısmının sünnet ve hadisle sabit birçok hükme itiraz ettikleri bilinmektedir. Kaynaklar, az veya çok, korunmuş veya korunmamış olduğuna bakılmaksızın hırsızın elinin kesileceğini iddia ettiklerini, recmi ve mest üzerine meshetmeyi Kur'an'da olmadığı gerekçesiyle reddettiklerini söyler.^[5]

Ayrıca Haricî ekollerinden Ebû İsmâil el-Batihî ve takipçileri "sabah bir rekât ve akşam bir rekâtın dışında namaz yükümlülüğü yoktur" görüşüne sahiptirler.^[6]

Siyasi, itikadi veya tarihi bazı ihtilaflar nedeniyle Hariciler kendi içlerinde de çeşitli gruplara ayrılmışlardır. Bu grupların bazıları İslam dininin temel akide kaidelerini takip ederken, bazıları İslam dininin itikadi prensiplerinden ayrılarak İslam dairesi dışı ilan edilmiş ve İslam dinin dışında incelenmiştir. Fakat bu grupların da temelleri Haricîlere ve İslam dinine dayanır.

• Ezarika - Nâfi bin el-Ezrak'ın tâkipçileri
• Beyhesiyye - Ebû Beyhes el-Hâysam ibn Câbir'in tâkipçileri^[7]
• Necedat - Necdât ibn-i Amîr el-Hanefî'nin tâkipçileri
• Sufr’îyye - Abd-Alah el-Âsfar, Abd-Allah ibn el-Seffar es-Saadî et-Tamimî ve Ziyad ibn el-Âsfar gibi bir dizi önder tarafından kurulmuş, ama kendi isimleri Sufilerden üretilmiş olan Haricî kolun tâkipçileri
  • İrfanîyye - Banû İrfan'dan Ebû Kurra'nın tâkipçileri^[8][9]
    • Nukkarîyye - Ebû Yezîd Makhlâd Keydâd en-Nukkarî'in tâkipçileri^[9][10]
• Acarîde - Abdû'l-Kerîm ibn-i Acrâd'ın tâkipçileri
  • Meymuniye - Meymûn ibn-i Hâlid el-Acrâd'ın tâkipçileri
• Sa'labiler - Sa'labî İbn-i Amîra'nın tâkipçileri
• İbâd’îyye - Abdullah bin İbâz'ın tâkipçileri

İtikadi sebepler yüzünden bu gruplar çoğunlukla İslam dini dairesi dışında ele alınır.^{[kaynak belirtilmeli]}

• Meymuniye - (Meymûn ibn-i Hâlid el-Acrâd'ın taraftarlarının oluşturduğu öz kardeşlerinin kızlarıyla evlenmeyi caiz gören fırka)
• Yezîd’îyye - (Yezîd bin Ebî Ûneyse’nin taraftarlarının oluşturduğu fırka)

Günümüzde Hariciyye mezhebinin, İbâd’îyye kolu hariç, diğer kollarının kitlesel varlıkları yok olmuştur. İbadiyye Hariciyye mezhebi kitlesel özellikle bugün Umman'da varlığını sürdürmektedir. Bu kolun kuzey Afrika ve doğu Afrika'ya yayılan mensupları Cezayir'de M’zab'ta, Tunus'ta Cerbe adasında, Tanzanya ve Zengibar'da yaşamaktadırlar. Libya'da "Cebel Nafusa" bölgesinde Ömer Muhtar'ın da mensubu olduğu Sennusi Kabilesi de İbadiyye mezhebine bağlıdır.^[11]

Kimilerine göre, Ehl-i sünnet'in köktendincilik kolundan olduğu varsayılan Vahhâbîler de Haricî kollardan biri olarak gösterilebilir. Nitekim tarihte 18. yüzyıl'da İbn-i Âb’ı-Dîn ismindeki Hanefî bir âlim, Vehhâbîliğin kurucusu olarak bilinen İbn-i Abd’ûl-Vahhâb'ı, Yeni Haricî olarak tanımlamıştı.^[12] .^[13] Günümüzdeki Selefi, Vehhâbî toplumların fikirleri ve davranışları Haricilerle mutabıktır.^[14] Vahabi ve Selefiler diğer tarikat ehli müslümanları, küfür, şirk ve bidat ile itham etmektedirler.

• Sıffin Savaşı
• Nehrevan Savaşı
• Muhakkime