Burhan Doğançay

Burhan Doğançay, 11 Eylül 1929 tarihinde İstanbul'da doğmuştur. İlk sanat eğitimini, ressam babası Adil Doğançay ve diğer bir ressam Arif Kaptan'dan almıştır. Ayrıca; Doğançay, gençlik yıllarında Gençlerbirliği'nde futbol oynamıştır. 1950 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun olduktan sonra; 1950 ile 1955 yılları arasında Fransa'daki Académie de la Grande Chaumière'de sanat kurslarına katılmış ve 1953 yılında Paris Üniversitesi'nde iktisat konusunda doktora yapmıştır.^[3] Doğançay, 1960'lı yılların başından beri hayranlık duyduğu şehir duvarlarını eserlerinin konusu olarak seçmiştir. Hava koşulları ve aşınmalara maruz kalan duvarları, çoğu kez toplumlarımızın nabız ölçeği ve insanların şehrin duygularını yansıtan izleriyle, geçen zamanın bir göstergesi olarak değerlendirmiştir. Doğançay'ın deyişiyle bu tutku, bir gün New York'ta 86. Sokakta yürürken gözüne takılan bir şey ile başlamış:

“Şu ana kadar gördüğüm en güzel bir soyut tabloydu. Bir posterin artıkları ile yüzeyinden gelen ve duvarda oluşan parça gölgelerinin desenleri vardı. Daha ziyade portakal renginde ve biraz da mavi ve yeşil ve de kahve rengindeydi. Ayrıca üzerinde, yağmur ve çamurla oluşmuş izler vardı.”

Bu dönemde, resim çalışmalarına devam etmiş ve eserlerini birkaç karma sergide sunmuştur. Daha sonra; 1970'li yıllarda fotoğrafçılığa başlamış ve dünya çapındaki bütün şehir duvarlarını çekmeye girişmiştir. Doğançay, bir şehir gezgini olarak yarım asır boyunca dünyanın çeşitli şehirlerindeki duvarların yüzeylerini doku kaplama sanatıyla yöresellemiştir. Şehir duvarları, sosyal, siyasal ve ekonomik değişimlerin şifreleri ve bu kapsamda yörelerin havasını ve zamanın ruhunu yansıtan belgelerdir. Çalışmalarının içsel ruhunun bir parçası da, hiçbir şeyin hiçbir zaman göründüğü gibi olmadığı önerisidir. Doğançay'ın sanatı duvar sanatı olduğundan, konusunun kaynakları da gerçektir. Dolayısıyla, soyut sanatçı olarak tanımlanamaz. Yine de ilk bakışta çalışmalarının çoğu soyut gibi görünmektedir. Doğançay yaklaşımında, doğal verileri araştırıp, elementlerinin niteliklerini görüntüleyerek süsleyici modeller şekillendirmeyi esas almıştır. Bu bağlamda süreklilikle formüle ettiği dekolaj stratejileriyle devam edip, nouveau réalistes konumlarının içeriğini de etkinlikle bozup yeniden yapar. Doğançay önceleri, duvarların basit bir gözlemcisi ve kayıtçısı olarak başlamış olsa da, çok kısa sürede eserlerinde kapsamlı fikirleri, izlenim ve duyguları ifade edebilen noktalara erişmiştir. Öngörüsü, hem içeriğinde hem de tekniğindeki gayretleriyle genişlemeye devam etmiştir.^[4][5][6]

Burhan Doğançay İstanbul'da tedavi gördüğü Amerikan Hastanesi'nde öldü. 84 yaşında olan Burhan Doğançay, 18 Ocak Cuma günü Teşvikiye Camii'nde öğle namazını müteakip kılınacak cenaze namazının ardından kendi vasiyeti üzerine 19 Ocak Cumartesi günü Bodrum Turgutreis'te bulunan Karabağ Mezarlığı'nda defnedildi.

1970'lerin ortasında Doğançay, ikinci projesi olarak nitelendirdiği, küremizdeki şehir duvarlarının fotoğraflarını çekmeye kalkıştı. "Dünyanın Duvarları" olarak adlandırdığı bu fotoğraflar zamanımızın bir arşivi ve eserlerinin çekirdeğini teşkil etmekte oldukları gibi, özlerinde yaşadığımız dönemin belgeselleridir. "Ansiklopedik" yaklaşımının odağı, özellikle insanların duvarlarda bıraktıkları yapılara, işaretlere, sembollere ve görüntülere yönlenmiştir. Bu, yaratıcılık eksikliğinden değil, insanlık halini herhangi bir kültürel, ırk ayrımı, siyasi, coğrafi veya biçimsel sınırları olmaksızın, tamamıyla kapsamlı olarak bulmuş olmasındandır. Doğançay kendisi, bu keşiflerinin özünü "Duvarlar toplumun aynasıdır" sözüyle belirtmiştir. Bunun sonucu olan uygulamaları, temel konusunda en çok ilgisini çekeni, kendini kısıtlamaları ve saplantıları ile yakalayabilmesi, August Sander (portreler) ve Karl Blossfeldt (bitkiler) gibi diğer "belgeselcilerle" kıyaslanabilir. Fotoğrafları sadece o anı yakalama amacıyla çekilen fotoğraflar olmayıp, özenle ayrıntıyla donanmış yüzey bölütlemeleri, renklerin, yapıların, ışığın ve malzemelerin ustaca incelenmeleri ile bazen, radikal indirgemecilikleri içinde, tek renkli resim (monokrom) benzeri olmalarıdır. Bu proje, son kırk yıl içinde, beş kıtada 100 farklı ülkeden 30,000 kadar görüntüyle hem içerik hem de önem kazanmıştır. 1982 yılında, arşivindeki görüntüler Paris'te Centre Georges Pompidou'da tek kişilik bir gösteri olarak sergilenmiş ve akabinde Brüksel'de Palais des Beaux-Arts ve Montreal'de Musée d'Art Contemporain'de izlenmiştir.^[7][8]

Duvarlardan topladığı objeler ve afişler sanat çalışmalarında kullandığı başlıca malzemeler olduğundan, Doğançay'ın genellikle kolaj ve bir ölçüde de fumaj'ı öncelikle tercih etmiş olması da mantıksal bir durumdur. Doğançay şehir ilân panoları ve graffiti ile donanmış duvar yüzeyleri yanı sıra, bakımsız veya kırık pencere ve kapılar gibi girişleri de değişik serilerinde yeniden yaratarak canlandırmıştır. Deneyim sahibi olduğu ve yoğun katılımcısı olarak yaşadığı, sanatın son cesur döneminde kendini mukayese ettiği yegâne ustalar bilhassa Robert Rauschenberg ve Jasper Johns idi. Buna rağmen Doğançay duvar yüzeylerindeki parçacıkların birbirleriyle ilişkilerini, Raushenberger tarzıyla gelişigüzel bir şekilde birleştirmek veya altüst etmek yerine, aynen bulmuş olduğu şekilde renk ve konumlarında minimal denkleştirmelerle yinelemeyi tercih etmiştir.^[9][10]

Çalışmalarını, bir akbabanın gözüyle değil, daha ziyade bir koleksiyoncu gözüyle, büyük oranda kayıt tutma ruhuyla, benzetim niteliğinde uygulamıştır. Eserleri çoğu kez şehrin yıpranma ve yıkılışını, şehir hayatının tekrar yerine koyulamıyacak bir şekilde perişan ve çığırından çıkmış olduğunu, yabancılaşmış bir duyguyla çağrıştırmaktadır. Resimsel parçaları, çoğu kez orijinal içeriklerinden ayrıştırılıp, bazen anlaşılmaz bileşimlerle, yeniden düzenlenmiştir. Dolayısıyla sanatçının tüm eserleri, karmaşık ve eşit oranda deneyimsel çeşitlendirmeleriyle her zaman fotoğrafsal gerçekçilikten soyutlamaya, popüler sanattan görsel/kurgu/kolaja kadar her alanı kapsayacaktır. Temiz kâğıt şeritler ve onların hat sanatı gölgelerinden oluşan Koni Serileri, Kapı Serileri veya İskender'in Duvarları çalışmalarının aksine, 1970'ler ve 1980'lerde şan ve şöhretini kendine belirgin imzasını taşıyan şehir duvarlarını yorumladığı Kurdele Serileri ile kazanmıştır. Bu son derece canlı, kıvrık ve eğrisel şekiller adeta düz ve yekpare-renkli fonlardan fışkırmakta ve bu endamlı zarif kurdele-vari şekiller özellikle ima edilmiş gölgelerle belirtildiği gibi üç boyutlu bir nitelik almaktadır. Bu seriler bilahare Alikobant-alminyum bileşimli gölge heykelleri ve Aubusson duvar halıları çalışmalarına yol açmıştır.^[11][12]

1969 yılında, o tarihlerde New York Metropolitan Sanat Müzesinde 20. yüzyıl Sanatları Bölüm Başkanı olan Henry Geldzahler, Doğançay'a Los Angeles'de Tamarind Lithography Workshop enstitüsünde Demirhindi Litografi Atölye Çalışması için burs sağlamıştır. June Wayne tarafından kurulmuş olan Atölye Çalışmasına 1960 ve 1970 yılları arasında, aralarında Ed Ruscha, Jim Dine, Josef Albers ve Louise Nevelson gibi sanatçıların da bulunduğu yaklaşık yetmiş sanatçı katılmıştı. Çalışma, taş baskı sanatını Amerika Birleşik Devletlerinde desteklemek üzere tasarlanmış on yıllık bir projeydi. Doğançay, "Duvarlar V" başlıklı onbir parçadan oluşan bir dizi izlenimlerinin de dahil olduğu, toplam onaltı taş baskı yaratmış ve, özünde tekdüzelikle bir iletişim kurduğundan, kariyerinde önemli bir dönüm noktasını kaydetmiştir. Bu atölye çalışmalarında kısmen kullanılan araçların zorunluluğu ile gelişigüzel yaklaşımını mecburen terk etmiş ve konusu olan ham cisimlerden esinlenerek eserlerini grafiksel bir şekilde düzenlemeyi tercih etmiştir. Dayatılan disiplin, görüntüleri içinde daha belirgin düz yüzeylere ve canlı renklere yol açarak, göze çarpan dikkat çekici yeni etkiler yaratmasına yardımcı olmuştur. Yeni değerlendirmeleri, Doğançay'ın konusuyla yöntemi arasında oluşmuş olabilecek herhangi bir uyuşmazlığı da gidermesini sağlamış ve bundan sonraki evriminde engin bir etken olmuştur. Canlı renk tonlarıyla yorumladığı görsel darbeler hem kendisi için, hem de eserlerini izleyenlerin algılamalarını arzuladığı şehir çelişkilerinin hakikatini belirleyen esas niteliktir.

Doğançay Paris'te, Fransa'nın Aubusson şehrindeki L'Atelier Raymond Picaud'un sahibi, Jean-François Picaud ile tanıştırılır. Picaud, duvar dokumaları için ideal bir konu teşkil edebilecek olan Doğançay'ın Kurdeleler serisine hayran kalıp, Doğançay'ı hemencecik birkaç büyük resim taslağı sunmaya davet eder. Jean-François Picaud'ın sözleriyle "Duvar dokuma sanatı 21.ci yüzyılda öncüsünü Burhan Doğançay’da bulmuştur.” 1984 yılında dokunan ilk üç Doğançay duvar dokumaları anında çok önemli başarı oluşturur.

Özellikle Burhan Doğançay'ın eserlerine ve ufak bir bölümü de babası Adil Doğançay'ın resimlerine ithaf edilmiş olan Doğançay Müzesi, sanatçının öğrencilik yıllarından bugüne dek yarattığı ve geriye dönük muhtelif sanat aşamalarının değerlendirildiği 100 kadar çalışmasını sergilemektedir. 2004 yılında kurulan ve İstanbul'un Beyoğlu semtinde yer alan Doğançay Müzesi Türkiye'nin ilk çağdaş müzesi addedilmektedir.^[13][14][15]

Kasım 2009'da, yaptığı tablolardan Mavi Senfoni, Yıldız Holding yöneticisi Murat Ülker tarafından 1,7 milyon Dolar'a/2,2 milyon TL'ye alınmıştır. Bu kolaj, Doğançay'ın etkileyici çalışmaları silsilesinde bilinçli gelişmelerle ortaya çıkardığı ve iz bıraktığı bir dönüm noktası olan Koni serileri, Kurdele serileri ve coşkuyla keşfettiği şehir mekanları eserleriyle bağlantılıdır. Muhteşem Dönem (İstanbul Modern koleksiyonunda) ve Mimar Sinan (özel koleksiyonda) adlı kardeş çalışmalarıyla birlikte en büyük ve en etkileyici çalışması olan Mavi Senfoni eserinde Doğançay Türkiye tarihi ile bir diyaloğa girmektedir. Bu eseri 1987 yılında Birinci İstanbul Bienali için gerçekleştirilmiştir. İstanbul Modern besteci Kamran İnce'yi Mavi Senfoni'yi müzik olarak bestelemesi için görevlendirmiş ve bu bestenin 26 Haziran 2012 tarihinde dünya prömiyeri solo piyano tarzında Hüseyin Sermet tarafından çalınmıştır. Doğançay'ın Koni Serisi'nden Mavi Güzel adlı eseri ise İstanbul'da Antik AŞ'de 1,050,000 Türk lirası karşılığında satılmıştır.

• 1976: Istanbul: Galeri Baraz. Burhan Doğançay
• 1977: Zurich: Kunstsalon Wolfsberg. Acrylmalereien und Gouachen 1966–1976
• 1982: Paris: Centre Georges Pompidou. Les murs murmurent, ils crient, ils chantent ...
• 1983: Montreal, Musée d'Art Contemporain
• 1983: Antwerp, International Cultural Center
• 1989: Tokyo: The Seibu Museum of Art–Yurakucho Art Forum. Doğançay
• 1992: St. Petersburg: The State Russian Museum. Walls and Doors 1990–91
• 1993: Istanbul: Atatürk Kültür Merkezi. Duvarlar 1990–93
• 2000: New York: The Brooklyn Historical Society. Bridge of Dreams.
• 2001: Istanbul: Dolmabahçe Kültür Merkezi. Doğançay: A Retrospective (Organized by Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı)
• 2001: Athens, Ohio: Kennedy Museum of Art–Ohio University. Doğançay–Wall Paintings from the Museum Collection
• 2003: Siegen: Siegerlandmuseum. Walls of the World
• 2012: Istanbul: Istanbul Modern Sanat Müzesi Kent Duvarlarının Elli Yılı: Burhan Doğançay Retrospektif
• 2014: Istanbul: Doğançay Müzesi Dünyayı Resimle: Fotoğrafçı Olarak Burhan Doğançay
• 2016: Ankara: CER Modern. Dünyayı Resimle: Fotoğrafçı Olarak Burhan Doğançay
• 2016: Essen: Museum Folkwang. New to the collection: Koleksiyona Yeni Bir İlâve :Burhan Doğançay
• 2016: Taipei: Taiwan National History Museum. Picture the World: Burhan Doğançay as Photographer
• 2017: Vienna: Albertina. Burhan Doğançay (works on paper)
• 2018: Leverkusen: Museum Morsbroich. Zeichen an der Wand

• 1972: New York: Pace Gallery. Printmakers at Pace
• 1977: New York: The Solomon R. Guggenheim Museum. From the American Collection
• 1983: Washington: The National Museum of Natural History Smithsonian Institution
• 1987: Istanbul: 1. Uluslararası Istanbul Bienali
• 1999: New York: The Museum of the City of New York, The New York Century: World Capital, Home Town, 1900–2000
• 2006: Fredonia, N.Y.: Rockefeller Arts Center Art Gallery. Connoisseurship
• 2009: Salzburg: Museum der Moderne. SPOTLIGHT
• 2009: Biel/Bienne: CentrePasquArt. Collage–Décollage: Doğançay–Villeglé
• 2009: Berlin: Martin-Gropius-Bau. Istanbul Next Wave
• 2010: London: British Museum. Modern Turkish Art at the British Museum
• 2010: Minneapolis, MN: Walker Art Center, Perlman Gallery. 50/50: Audience and Experts Curate the Paper Collection
• 2012: Vienna: Avusturya Belverede Galerisi, Orangerie. Kokoschka sucht einen Rahmen
• 2012: Maastricht: Bonnefantenmuseum. Different Impressions, Changing Traditions
• 2013: Boston: Museum of Fine Arts, Boston. Uncontainable Portraits
• 2013: Doha: Bahrain National Museum. Istanbul Modern-Bahrain
• 2013: Grenoble: Musée de Grenoble-Bibliothèque Teisseire-Malherbe. Les Mots dans l'Art
• 2013: Zurich: Museum Haus Konstruktiv. Hotspot Istanbul
• 2013: Minneapolis: Weisman Art Museum. Reviewing The Real
• 2013: New York: The Metropolitan Museum of Art. Fifty Years of Collecting Islamic Art
• 2014: Boston: Museum of Fine Arts. National Pride (and Prejudice)
• 2015: Stockholm: Moderna Museet. A Larger World
• 2015: Leverkusen: Museum Morsbroich. Eddie Murphy und die Milk-Brothers
• 2016: Los Angeles: LACMA. Islamic Art Now, Part 2
• 2016: Istanbul: Elgiz Müzesi. Yüzler & Maskeler
• 2016: Purchase/NY: Neuberger Museum of Art. Post No Bills: Public Walls as Studio and Source
• 2017: Minneapolis: Weisman Art Museum. Prince from Minneapolis
• 2017: Wolfsburg: Kunstmuseum Wolfsburg. Im Käfig der Freiheit
• 2017: Saint-Paul-de-Vence: Fondation Maeght. Is this how men live?
• 2018: Ankara: Evliyagil Müzesi. Düşünce İkonları: İmgeler ve Metinler
• 2019: Vienna: Albertina. Warhol to Richter
• 2019: Istanbul: Istanbul Modern. İpliğin Olayı: Tekstilde Küresel Anlatımlar
• 2019: Wolfsburg: Kunstmuseum Wolfsburg. Now is the Time
• 2019: Geneva: MAMCO Musée d'art moderne et contemporain. Collection(s)
• 2020: London: Tate Modern. Materials and Objects: Collage
• 2021: London: British Museum. Reflections: Contemporary Art of the Middle East and North Africa

• ABD: The Metropolitan Museum of Art, The Museum of Modern Art, The Solomon, R. Guggenheim Museum, The Brooklyn Museum, Walker Art Center, Cleveland Museum of Art, Los Angeles County Museum, The Getty Center, Museum of Fine Arts Houston, Kennedy Museum of Art, Carnegie Museum of Art, St. Louis Art Museum, The Library of Congress, The National Gallery of Art, Weisman Art Museum Minneapolis, Yale University Art Gallery, Arthur M. Sackler Museum, Norton Simon Museum, University of Michigan Museum of Art
• Almanya: Pinakothek der Moderne, Staatsgalerie Stuttgart, Museum Folkwang, Sprengel Museum, Kunstmuseum Wolfsburg, Museum Morsbroich
• Avusturya: Albertina, Avusturya Belverede Galerisi, MUMOK Stiftung Ludwig, Museum der Moderne Salzburg
• Belçika: Musee Royaux des Beaux-Arts, European Parliament
• Büyük Britanya: Tate Modern, British Museum
• Danimarka: Louisiana Museum of Modern Art
• Fransa: Centre Georges Pompidou, Museé de Grenoble, Musee d'Art Moderne et Contemporain de Strasbourg, La Méca - Frac Aquitaine
• İsveç: Moderna Museet
• İsviçre: Kunsthaus Zürich, Kunstmuseum Basel, Kunstmuseum Bern, Musée d'art et d'histoire Genève, Centre Pasqu'Art Biel, Kunstmuseum Winterthur, MAMCO - Musée d'art moderne et contemporain Geneva
• Japonya: The Museum of Modern Art Ibaraki
• Kanada: Art Gallery of Greater Victoria
• Rusya: State Russian Museum
• Türkiye: Istanbul Modern, Doğançay Müzesi, Hacettepe University, Atatürk University Faculty of Fine Arts Museum, Odunpazari Modern Museum
• Ürdün: National Gallery of Fine Arts
• Yunanistan: Benaki Museum

• Emslander, Fritz, Dogramaci, Burcu, "Burhan Doğançay Zeichen an der Wand", Wien, VfmK, 2018, 978-3903228726
• Schröder, Klaus-Albrecht, Lahner, Elsy, "Burhan Dogancay", Wien, Hirmer Verlag, 2017, ISBN 978-3777428871
• Köb, Eldelbert, Zuckriegel, Margit, Kushner, Marilyn, et al., "Picture the World - Burhan Dogancay As Photographer", Istanbul, Dogancay Museum Publications, 2014, 978-6056504303
• Calikogu, Levent, Giboire, Clive, Taylor, Brandon, Vine, Richard, Fifty Years of Urban Walls: A Burhan Dogançay Retrospective, Munich, Prestel, 2012, ISBN 978-3-7913-5219-0.
• Piguet, Philippe, Denaro, Dolores, Collage-Décollage:Dogancay-[[Jacques Villeglé|Villeglé]], Nürnberg, Verlag für Moderne Kunst, 2009, ISBN 978-3-941185-57-9.
• Taylor, Brandon, Urban Walls - A Generation of Collage in Europe and America, New York, Hudson Hills Press, 2008, ISBN 978-1-55595-288-4.
• Blanchebarbe, Ursula, Walls of the World, Bielefeld, Kerber Verlag, 2003, ISBN 978-3-936646-07-8
• Budak, Emel, Burhan Dogancay: A Retrospective, Istanbul, Duran Editions, 2001, ISBN 978-975-97427-2-0
• Vine, Richard, Burhan Dogançay: Works on Paper 1950 -2000, New York: Hudson Hills Press, 2003, ISBN 978-1-55595-226-6
• Lopate, Phillip, Bridge of Dreams, New York, Hudson Hills Press, 1999, ISBN 978-1-55595-173-3
• Moyer, Roy, Rigaud, Jacques, [[Thomas Messer|Messer, Thomas M.]], Dogançay, New York, Hudson Hills Press, 1986, ISBN 978-0-933920-61-3^[1]

• 1995: Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü

• Doğançay Müzesi resmî sitesi23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.