Bedr el-Cemâli

Fatımiler Suriye Şam emiri olan Cemâl'ûd-Devle tarafından çok ucuza satın alınmış Ermeni asıllı bir köle idi.^[1] Selçukluların güney Anadolu ve Suriye'yi ellerine geçirmekte olluğu yıllarda bu yörelerde oturan Ermenilerin birçoğu gibi Fatimiler ordusuna gulam olarak katıldı. Fatımiler ordusunda üstün yetenekleri dolayısıyla ilerledi. Bu arada din değiştirip Müslüman oldu ve bağımsızlığını da satın aldı.

Halife Mûstansir'in uzun süren hilafeti sırasında özellikle 1065-1072'de Nil Nehri'nin sellerinin aksaması nedeni ile ortaya çıkan kıtlık, açlık ve salgın sorunları yanında kölemen-gulam askerlerden oluşan Fatimiler ordusunda büyük bir fitne çıkmasına yol açtı. Türk asıllı gulam askerleri ve müttefikleri Berber asıllı gulam askerleri ile güneyden yukarı Mısır'dan Sudan, Etiyopya gibi güneye de toplanan çoğu siyahi olan gulam askerleri arasında muhabereleri andıran çatışmalar yapildı. Bedr el-Cemâli başında geçtiği Ermenilerden oluşan birlik bu iki çatışan arasında çatışma dışında olduğu kabul edilmekte idi. Türk asıllı gulam askerleri Fatimiler hazinesine hakim olup yaptıkları savruk harcamalarla hazineyi bitirmekte idiler. Türk asıllı gulam askerleri kendi aralarında da çatışmaya giriştiler.

Fatimiler ordusunda yüksek rütbeli subay olan Türk asıllı Nasr el-Devle Fustat'ı elinde bulunduran Türk asıllı gulam askerler kliği birlikleri ile savaşıp kaleyi kuşatıp eline geçirdi. 1074'te bir suikastle öldürelina kadar Nasr el-Devle Fatimiler devletini ve vezirleri bildiği gibi idare etti. Bu dönemde Fatimiler devletinin Suriye sınırlarını korumak görevi ile Bedr el-Cemali Akka Valisi yapıldı. Buraya götürdüğü kendisine çok bağlı Ermeni asıllı gulam askerlerinden oluşan Fatimiler ordusu birlikleri ile Fatimiler sınırını iyi korumayı başardı.

1074'te Nasr el-Devle'nin bir katliamla öldürülmesi ile Mısır'da ve Kahire'de durum yine de çok karıştı. Değişik Türk asıllı gulam askserleri klikleri ve diğer asıllı gulam askerleri birbirllerine giriştiler, Fatimiler Devleti bir keşmekeşe döndü. Bu karışıklık döneminde halife Suriye sınırında başarılı asker ve idareci olan Bedr el-Camali'yi "Askeri Güçler Komutanı (Emîr el-Cûyus)" yapıp Kahire'ye çağırdı .Bedr el-Cemali kendisine yakın olan Ermeni asıllı askerlerden olusan birliklerle beraber Akka'dan kış ortasında gemi ile ayrıldı Dimyat'ta karaya çıktı ve 29 Ocak 1074'te Kahire'ye girdi.

1074'ten 1094'te ölmesine kadar Bedr el-Cemali Fatimiler devletinde gerçek politik iktidar gücünü elinde tutan kişi oldu. Fatimiler Devleti'nin en yuksek idarecilik gorevleri olan "Silâhlı Kuvvetler Komutanı (Emîr el-Cûyuş)"; "Sii Daiiler Bas Görevlisi (Bedî el-Duat)"; ve "Vezir" unvanlarini kendinde topladi. Mutlâk otoritesi Hâlife Mûstensir haricinde her yerde hissedilmekteydi.^[2]

Devlet işlerini gayet etkin bir surette yürütmeya başladı ve bu etkinlik ölümüne kadar devam etti. Bedr el-Cemali gayet ustalıkla; hızla ve enerjetik olarak aldığı iktisadi ve politik tedbirler nedeni ile Mısır'a güvenlilik, barış ve sükûnet getirdi. Nil Nehri'nin gayet tarıma uygun sellerinin gelmesi ve özellikle 1074'teki Nil Nehri sellerinin tarım için istinai olarak iyi olması nedeni ile Mısır'ın tarımı ve ekonomisi canlandı ve ülkede zenginlik ve refah gayet yükseldi. Örneğin çoğunluğu tarım üzerinden alınan yıllık devlet vergi gelirleri bu dönemde 1 milyon dinardan 3 milyon dinara yükseldiği belirtilir.

Mûstensir 60 yıl süren halifeliğinin son yıllarında ve Bedr El-Cemali'nin vezirliği son yıllarında bir büyük taht kavgası ortaya çıktı. Halife Müstansir'in küçük oğlu olan Mustali vezir Bedr el-Cemâli'nin kızı ve ondan sonra vezir olan El-Efdâl Şehinşâh'ın kızkardeşi ile evliydi. Halife Mustensir büyük oğlu Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh'ı varisi ve İmâm olarak tâyin etmişti. Bu iki kardeşin arası iyi değildi.

Bedr el-Cemâli 1094'te Hâlife Mûstensir'den kısa bir süre önce vefât etti. Oğlu El-Efdâl Şehinşâh onun yerine vezir oldu. Halife Mûstensir öldüğünde El-Efdâl Şehinşâh halifenin son nefesinde varis değiştirdiğini iddia etti. Nizar el-Mustafa'nin daha genç olan kardeşi; eski vezirin damadı ve yeni vezirin kayinbiraderi olan Mustâ‘lî Kahire'de bir oldubittiye getirilerek Hâlife olarak ilân edildi. Böylece daha sonralar Mustâ‘lîdestekçilerinin oluşturduğu Mustâ‘lîyye ile Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh'nın tâkipçilerinin mezhebi olan Nizâr’îyye'nin temelleri atılmaktaydı.

Bedr el-Cemâli aralarında şunlar bulunan mimarî eserler inşa ettirdi:

• El-Câm'î El-Cûyuşî Camii,
• Bab el-Futuh,
• Kahire'de Bab el-Nasr,
• Bab Zuveylâ.

Fatimiler ordusu askerleri arasında çıkan çatışmalarda, özellikle Türk asıllı gulam askerler, Kahire'de bulunan büyük kütüphaneye büyük zararlar vermişler ve mevcut yazmaları yirtipo yakıp birçok kitabın günümüze kadar gelmemesine neden olmuşlardı. Bedr El-Cemali ve halife Mustensir kendilerini Kahire'de yeni ve zengin bir kütüphanenin yeniden kurulmasına adamışlardı.

• İsmâ‘îl’îyye
• Müstensir
• Fâtımîler Hâlifeliği
• Mustâ‘lîyye
• Mustali
• Nizâr’îyye
• El-Efdâl Şehinşâh

• Daftary, Farhad (1998). A Short History of the Ismailis (İngilizce). Edinburgh, UK: Edinburgh University Press. ISBN 0-7486-0687-4. 
• Tyerman, Christopher (2006). God's War: A New History of the Crusades (İngilizce). Cambridge: Belknap Press. ISBN 978-0674030701. 

• "Ismaili-Net" websitesinden "571 - Arrival of Badr al-Jamali" maddesi: [1] 21 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)