İsviçre'nin kantonları
İsviçre'nin kantonları (Almanca: kanton; Fransızca: canton; İtalyanca: cantone; Romanşça: chantun), İsviçre'nin en üst düzey idari bölümleridir. Kantonlar, İsviçre Konfederasyonu'nun üye devletleridir.
İsviçre Konfederasyonu'nun ilk üç müttefik müttefiki biçimindeki çekirdeğine üç orman kantonu (Waldstätte) deniyordu. Eski İsviçre Konfederasyonu'nun gelişimindeki iki önemli dönem, Acht Orte ("Sekiz Kanton"; 1353-1481 arası) ve Dreizehn Orte ("On Üç Kanton", 1513-1798 arası) terimleriyle özetlenmiştir.[1]
Eski İsviçre Konfederasyonu'nun her kantonu (eski adıyla Ort (1450'den önce "bölge/yerellik") veya Stand (yaklaşık 1550'den itibaren "mülk")), Vestfalya Antlaşması'ndan (1648) Helvetik Cumhuriyeti döneminde (1798-1803) kısa bir merkezi hükûmet dönemiyle birlikte 1848'de İsviçre federal devletinin kuruluşuna kadar kendi sınır kontrolleri, ordusu, para birimi ve yönetimiyle tamamen egemen bir devletti. Kanton terimi 19. yüzyıldan beri yaygın olarak kullanılmaktadır.[2]
Eski tabi bölgelerin tam kanton olarak tanınmasıyla, Aracılık Yasası (1803) ile kanton sayısı 19'a çıktı. 1815 Federal Antlaşması ile birlikte Eski İsviçre Konfederasyonu'nun eski ortaklarının katılımıyla bu sayı 22'ye çıktı. Jura kantonu, 1979 yılında Bern'den ayrılarak 23. kanton oldu.[3] Eski yarı kantonları kanton olarak belirleyen 1999 federal anayasasında resmi kanton sayısı 26'ya çıkarıldı.
Her kantonun kendi anayasası ile yasama, yürütme, yargı organları ve polis teşkilatına sahip olup kantonlar idari açıdan oldukça bağımsızdır.[4] Kanton yasama organları tek meclisli parlamentolardır ve büyüklükleri 58 ila 200 sandalye arasında değişmektedir. Birkaç yasama organı aynı zamanda Landsgemeinde olarak bilinen genel halk meclislerini de içermekle birlikte günümüzde yalnızca Appenzell Innerrhoden ve Glarus kantonlarında mevcuttur. Kanton yöneticileri kantona bağlı olarak beş veya yedi üyeden oluşur.
Kantonlar, federal anayasa veya kanunla konfederasyona devredilmeyen tüm yetki ve yetkileri elinde tutmaktadırlar. Kantonlar sadece diğer kantonlarla değil yabancı devletlerle de anlaşmalar yapabilme yetkisine sahiptirler. Başka devletlerle komşu olmayan kantonlar ise iç kanton olarak adlandırılır.
Kantonlar, ek olarak ilçelere veya doğrudan belediyelere ayrılmaktadır.
Liste
değiştir| Adı | Kod | Kuruluş | Başkent | Yüzölçümü¹ | Nüfus² | Yoğunluk³ | Resmî dil |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZH | 1351 | Zürih | 1.728,94 | 1.579.967 | 914 | Almanca | |
| BE | 1353 | Bern | 5.958,50 | 1.051.437 | 176 | Almanca, Fransızca | |
| LU | 1332 | Luzern | 1.493,52 | 424.851 | 284 | Almanca | |
| UR | 1291[a] | Altdorf | 1.076,53 | 37.317 | 35 | Almanca | |
| SZ | 1291[a] | Schwyz | 907,88 | 164.920 | 182 | Almanca | |
| OW | 1291[a][b] | Sarnen | 490,58 | 38.700 | 79 | Almanca | |
| NW | 1291[a][b] | Stans | 275,85 | 44.420 | 161 | Almanca | |
| GL | 1352 | Glarus | 685,31 | 41.471 | 61 | Almanca | |
| ZG | 1352 | Zug | 238,73 | 131.164 | 549 | Almanca | |
| FR | 1481 | Fribourg | 1.672,43 | 334.465 | 200 | Fransızca, Almanca | |
| SO | 1481 | Solothurn | 790,46 | 282.408 | 357 | Almanca | |
| BS | 1501[c] | Basel | 36,95 | 196.786 | 5.326 | Almanca | |
| BL | 1501[c] | Liestal | 517,67 | 294.417 | 569 | Almanca | |
| SH | 1501 | Schaffhausen | 298,42 | 85.895 | 286 | Almanca | |
| AR | 1513[d] | Herisau | 242,84 | 55.759 | 230 | Almanca | |
| AI | 1513[d] | Appenzell | 172,48 | 16.416 | 95 | Almanca | |
| SG | 1803 | Sankt Gallen | 2.028,20 | 525.967 | 259 | Almanca | |
| GR | 1803 | Chur | 7.105,30 | 202.538 | 29 | Almanca, Romanşça, İtalyanca | |
| AG | 1803 | Aarau | 1.403,80 | 711.232 | 507 | Almanca | |
| TG | 1803 | Frauenfeld | 994,33 | 289.650 | 291 | Almanca | |
| TI | 1803 | Bellinzona | 2.812,15 | 354.023 | 126 | İtalyanca | |
| VD | 1803 | Lozan | 3.212,02 | 830.431 | 259 | Fransızca | |
| VS | 1815 | Sion | 5.224,64 | 357.282 | 68 | Fransızca, Almanca | |
| NE | 1815 | Neuchâtel | 802,16 | 176.571 | 220 | Fransızca | |
| GE | 1815 | Cenevre | 282,49 | 514.114 | 1.820 | Fransızca | |
| JU | 1979 | Delemont | 838,51 | 73.865 | 88 | Fransızca |
Notlar: ¹ km²; ² 31 Aralık 2022 tarihi itibarıyla; ³ /km²
- ^a Kurucu orman kantonu, kuruluş tarihi geleneksel olarak 1307, 1304 veya 1291 olarak verilir.
- ^b Unterwalden'in bir parçası olarak
- ^c 1833'e kadar Basel olarak
- ^d 1597'ye kadar Appenzell olarak
Eski kantonlar
değiştir- Appenzell (1513-1597)
- Basel (1501-1798 ve 1803-1833)
- Baden (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Bellinzona (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Fricktal (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Léman (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Linth (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Lugano (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Oberland (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Rätien (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Säntis (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Waldstätte (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
- Ausserschwyz (1831-1833, yarı kanton)
- Innerschwyz (1831-1833, yarı kanton)
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ rendered "the 'confederacy of eight'" and "the 'Thirteen-Canton Confederation'", respectively, in: "Chronology" (official site). Bern: The Swiss Federal Administration. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ Andreas Kley: İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Kantone makalesi, 13 Nisan 2016.
- ^ François Schifferdecker, François Kohler: İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Jura (canton) makalesi, 20 Temmuz 2015.
- ^ İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Cantons, In the Federal State since 1848 makalesi.