İnsan Hakları Evrensel Bildirisi

Devletler, önceleri, baskıya dayanan bir anlayışla yönetilmekteydi. Bu anlayışa son vermek amacıyla 1215 yılında İngiltere Kralı'na kabul ettirilen bildiri olan Magna Carta, insan hakları kavramının ilk belgesi sayılır. İnsan hakları konusunda yayımlanan bir diğer önemli bildiri ise, Amerika'da yayımlanan Bağımsızlık Bildirgesi'dir. Özgürlük, eşitlik ve kardeşlik gibi kavramlar, 1789 yılında gerçekleşen Fransız Devrimi'nden sonra yayımlanan "İnsan Hakları Bildirisi"nde gerçek yerini almıştır.

II. Dünya Savaşı'ndan sonra devletler bireylere tanınan hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması konusunda birleştiler. Bunun bir nedeni de, insanlara özgürlük tanınmasının, devam ederse uygarlıkların sonu olabilecek savaşları da önleyebileceği düşüncesidir.

 

Bildiri, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonunca Haziran 1948'de hazırlandı. Yapılan kimi değişikliklerin ardından, 10 Aralık 1948'de Genel Kurulun Paris'te yapılan oturumunda kabul edildi. Oturumda, 6 sosyalist ülke çekimser kaldı. Bildiri, bu ülkeler ile Suudi Arabistan ve Güney Afrika Birliği dışında kalan ülkelerin oylarıyla kabul edildi.

 

Bu bildiriyle, yalnızca demokratik anayasalarla tanınan temel, medeni ve siyasi haklar değil; ekonomik, toplumsal, kültürel haklar da genel tanımlarla belirli hale gelmiştir. İlk grup haklar arasında yaşama, özgürlük ve kişi güvenliği gibi haklarla birlikte keyfi tutuklama, hapis ve sürgünden korunma, bağımsız ve tarafsız mahkemelerde adil ve kamuya açık olarak yargılanma hakkı ile düşünce, vicdan, din, toplanma ve örgütlenme özgürlükleri bulunur.

Sosyal güvenlik, çalışma, eğitim, toplumun kültürel yaşamına katılma haklarıyla bilimsel ilerlemenin ürünlerinden yararlanma hakkı ise, bildiriyle getirilen yeniliklerdendir.

Hükümetler, Bildirge'de belirtilen insan haklarının evrensel ve etkili bir şekilde tanınmasını ve gözetilmesini güvence altına alan ilerici tedbirlere kendilerini ve insanlarını taahhüt ederler. Yasal olarak bağlayıcı olmasa da Bildiri, 1948'den bu yana çoğu ulusal anayasada kabul edilmiştir veya etkilidir. Ayrıca, artan sayıda ulusal yasa, uluslararası yasa ve antlaşmanın yanı sıra büyüyen bir ulusal kurumun da temelini oluşturmuştur.

Bir anlaşma olmasa da Bildirge, tüm üye devletleri bağlayan Birleşmiş Milletler Şartı'nda yer alan "temel özgürlükler" ve "insan hakları" kelimelerinin anlamını tanımlamak amacıyla açıkça kabul edilmiştir. Bu nedenle, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Birleşmiş Milletler'in temel kurucu bir belgesidir. Bildirge hükûmetler, akademisyenler, savunucular ve anayasa mahkemeleri ve tanınmış insan haklarının korunmasına ilişkin ilkelerine itiraz eden kişiler tarafından geniş bir biçimde atıfta bulunulmaya devam etmektedir. Ayrıca bu bildirgede uluslararası hukukta ilk kez, bildirgenin önsözünde "hukukun üstünlüğü" terimi kullanılmıştır.

İnsan Hakları Günü, her yıl 10 Aralık'ta kutlanır. Gün normalde hem üst düzey siyasi konferanslar ve toplantılar hem de insan hakları konularında kültürel etkinlikler ve sergilerle gerçekleştirilir. İnsan hakları alanında faaliyet gösteren pek çok hükûmet ve sivil toplum kuruluşu, günü anmak için özel etkinlikler de planlamaktadır. Ayrıca geleneksel olarak Nobel Barış Ödülü de her yıl 10 Aralık'ta verilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

İnsan: Bütün insanlar özgür, onur ve hakları yönünden eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler. (Madde 1)

İnsan Haklarının Özellikleri: Herkes ırk, renk, cins, dil, din, siyasal ya da herhangi bir başka inanç, ulusal ya da toplumsal köken, varlıklılık, doğuş ya da herhangi bir başka ayrım gözetilmeksizin bu bildiride açıklanan bütün haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanabilir. Bundan başka, ister bağımsız ülke uyruğu olsun, isterse bağımlı, özerk olmayan ya da başka bir egemenlik kısıtlamasına bağlı ülke uyruğu olsun, bir kişi hakkında, uyruğu bulunduğu devlet ya da ülkenin siyasal, adli ya da uluslararası durumu bakımından hiçbir ayrım gözetilmeyecektir. (Madde 2)

Ayrıca bu haklar hiçbir şekilde başkalarına ya da kurumlara aktarılamaz.

İnsan Hakları: En başta yaşam ve özgürlük olmak üzere sağlık, eğitim, yiyecek, barınma ve toplumsal hizmetler de içinde olmak üzere sağlığına ve esenliğine uygun bir yaşam düzeyine kavuşma; yasanın koruyuculuğundan eşit olarak yararlanma; barışçıl amaçlar için toplanma ve dernek kurma; evlenme, mal ve mülk edinme; çalışma, işini seçme özgürlüğü; din, vicdan, düşünce ve anlatma özgürlüğü hakları İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'nin temellerini oluşturur.

Maddelerde Kesinlik: Bu bildirinin hiçbir unsuru, içinde açıklanan hak ve özgürlüklerin bir devlet, topluluk ya da bireyce ortadan kaldırılmasını amaçlayan bir etkinlik ya da girişime hak verir biçimde yorumlanamaz. (Madde 30)

İnsan Hakları Bildirisi kabul edildikten sonra insan haklarını geliştirme, koruma ve uygulama konusunda yeni anlaşmalar yapılmış ve bildiriler yayımlanmıştır. Bunlardan belli başlı olanlar:

• Birleşmiş Milletler, Kadınların Siyasi Haklarına İlişkin Sözleşme, 20 Aralık 1952
• Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirisi, 20 Kasım 1959
• Avrupa Sosyal Şartı, 18 Ekim 1961
• Afrika İnsan ve Halklarının Hakları Şartı, 26 Haziran 1981
• Birleşmiş Milletler, Yargı Bağımsızlığına Dair Temel Prensipler, 29 Kasım 1985

• Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, Cilt 11, s. 580.

• İnsan hakları evrensel beyannamesi27 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Haklarımızın ne kadar farkındayız8 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İnsan hakları konulu makaleler24 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İnsan haklarını korumak (Hüsnü Öndül)9 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Herkes için kalkınma, güvenlik ve insan haklarına doğru (pdf)