Çanakkale Deniz Muharebesi (1656)

Osmanlıların Girit'i fethetmek amacıyla 1645 yılında başlattıkları harekât başlangıçta başarılı bir şekilde ilerlemiş ve 1648 yılına kadar adanın Kandiye hariç önemli merkezleri ele geçirilmişti. 1648 yılında ise Sultan İbrahim'in tahttan indirilmesi öncesi ve sonrasında İmparatorluk başkentinin tam bir kargaşanın içine düşmesi sonucunda Venedikliler toparlanma olanağı bulmuş ve Osmanlı Donanması'nın Girit'teki birliklere takviye göndermesini engellemek amacıyla Çanakkale Boğazı'nın Ege Denizi'ne açılan ağzını ablukaya alma stratejisini benimsemişlerdi.

1654 yılında Çanakkale Boğazı önlerinde Osmanlı ve Venedik donanmaları arasında meydana gelen muharebede Osmanlı Donanması galip gelerek söz konusu ablukayı kırmayı başarmıştı.

İki donanma 1655 yılında aynı mevkide çarpıştıklarında ise bu defa galip gelen Venedik oldu. Zurnazen Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması Çanakkale Boğazı'ndan büyük kayıp vererek çıkabildi ve Girit'teki Türk birliklerine etkili bir takviye gönderemedi.

 

1656 yılında ise bu defa Lorenzo Marcello komutasındaki ve 24 kadırga, 6 kalyon ve 13 yelkenli gemiden oluşan Venedik donanması Mart ayının sonlarında Ege Denizi'ne girdi. Pietro Bembo komutasındaki bir diğer Venedik filosuyla birleşen donanma 6 Mayıs'ta Andros adasına geldi, 11 Mayıs'ta ise tekrar denize açılarak İskiri-Midilli-Gökçeada rotasıyla 23 Mayıs'ta Çanakkale Boğazı önlerine geldi. 11 Haziran'da ise Gregorio Caraffa komutasındaki yedi kadırgalık Malta Şövalyeleri filosu Venedik donanmasına katıldı.

Çanakkale önündeki Venedik donanması Malta gemileriyle birlikte 29 kalyon, 7 kalite ve 31 kadırgayla kayda değer bir güce ulaşmıştı. Sarı Kenan Paşa komutasındaki ve 28 kalyon, 9 mavna ve 61 kadırgadan müteşekkil Osmanlı Donanması ise 23 Haziran'da Çanakkale Boğazı'nda göründü.

24 Haziran'da kıyılardaki topçu bataryalarının ateşi başladıysa da bunlar Venedik donanmasının geri çekilmesini sağlayacak ölçüde etkili olamadı. Bunun üzerine, 26 Haziran sabahında Osmanlı Donanması Boğaz'dan çıkış harekâtını başlattı. Başlangıçta kuzeyden esen rüzgâr Osmanlıların lehine oldu ve gemiler hızlandı. Venedik donanmasının yelkenli gemileri ise hareketsiz kaldı. Ancak, saat 11.00 civarında rüzgar batıdan esmeye başlayınca Osmanlı Donanması Asya kıyısındaki Erenköy Körfezi'ne sıkıştı. Rakibini kapana kıstıran Venedik donanması bu noktada taarruza geçti. Sarı Kenan Paşa 14 kadırgasıyla Boğazın en dar yerindeki kalelerin ateşine sığınarak kurtulabilirken, geri kalan Osmanlı Donanması tam bir hezimete uğradı.^[1] Venedikliler 5 mavna, 13 kadırga ve 6 kalyonu ele geçirdiler. 4 mavna, 34 kadırga ve 22 kalyon ise battı ya da yakıldı. Ayrıca Osmanlı gemilerindeki yaklaşık 5.000 Hristiyan forsa kurtarıldı.^[2] Buna karşılık, Venedik donanması sadece 3 gemi kaybetmiş; ayrıca 207 denizcisi ölmüş, 260'ı yaralanmış, 94'ü ise kaybolmuştu. Ölenler arasında Donanmanın komutanı Lorenzo Marcello da vardı. Malta filosu gemi kaybetmezken, 40 denizcisi ölmüş ve 100'den fazlası yaralanmıştı.^[3] 27 Haziran'daki ufak çaplı çatışmadan taraflar yara almadılar.

 

Malta filosunun komutanı Caraffa, Venedik komutanı Lorenzo'nun ölümünden sonra, genç bir komutanın emrine girmeyeceğini gerekçe göstererek Venedik donanmasından ayrıldı.

Venedik donanması ise savunmasız kalan İstanbul'a ilerlemedi. Bunun yerine Çanakkale Boğazı'nın önündeki konumunu güçlendirmeyi tercih etti. 4 Temmuz'da 5 kalyon, 2 kalite ve 4 kadırgayla harekete geçerek, 5 Temmuz'da Bozcaada'ya çıkartma yaptı. 8 Temmmuz'da adadaki Türk garnizonu teslim oldu. 11 Ağustos'ta bu defa Limni'ye asker çıkaran Venedik donanması 20 Ağustos'ta burayı da teslim aldı. Venedikliler ayrıca Bozcaada Kalesinden 65, Limni Kalesi'nden 49 ve Çanakkale Boğazı'nda batmamış ancak enkaz halindeki Osmanlı gemilerinden 34 top ele geçirdiler.

Bu harekâtın ardından 17 Venedik gemisi yeni ele geçirilen adaları korumak amacıyla Ege Denizi'nde bırakıldı; donanmanın geri kalan bölümü ise geri döndü.

 

Osmanlı Donanması'nın uğradığı hezimet 1571 yılındaki İnebahtı Deniz Muharebesi'nden beri alınan en büyük yenilgi oldu. Bu yenilgi, İstanbul’u âdeta savunmasız bıraktı.

Venedikliler’in İstanbul’a gelme olasılığına karşı sağlam göstermek için surların deniz tarafını badanalatan, üzerindeki evleri yıktıran sadrazam Boynuyaralı Mehmed Paşa bu hareketleriyle başkentte paniğe yol açtı, yiyecek ve eşya fiyatları aşırı derecede yükseldi. Hazinenin sıkıntısını gidermek için İmdadiye adıyla bir vergi konulduysa da bundan umulan gelir sağlanamadı. Padişah IV. Mehmed, topladığı meşveret meclisinde bizzat sefere çıkma isteğinde bulunduysa da sadrazam tarafından engellendi. O sırada IV. Mehmed’in yerine kardeşi Şehzade Süleyman’ın geçirilmesini amaçlayan bir komplo ortaya çıkarıldı. Bunun hazırlayıcısı olan Şeyhülislâm Hocazâde Mesud Efendi Bursa’ya sürülüp orada öldürüldü.

Sadrazam Mehmed Paşa’nın yerine ise Mimar Kasım Ağa’nın tavsiyesiyle, ayrıca Vâlide Turhan Sultan tarafından kabul edilen bazı koşullarla Köprülü Mehmed Paşa getirildi (15 Eylül 1656).^[4]

Donanmanın hezimetinden sorumlu bulunan Kaptan-ı Derya Sarı Kenan Paşa da azledilerek Eğriboz muhafızlığına sürüldü.

Hezimet Osmanlı edebiyatında da "Virdiler küffar'a donanma'yı bî-ceng u cidal (savaşıp uğraşmadan donanmayı kafirlere verdiler" mısrasıyla yansıdı.^[5]

• Anderson,R.C. (2005 orj.1952), Naval wars in the Levant 1559-1853, Liverpool:Liverpool University Press ve Martino ISBN 1-57898-538-2. (İngilizce)

• Girit Savaşı (1645-1669)
• Çanakkale Deniz Muharebesi (1655)
• Çanakkale Deniz Muharebesi (1657)
• Limni Kuşatması (1657)
• Köprülü Mehmed Paşa