Abazaca
| Abazaca | |
|---|---|
| Абаза Бызшва | |
| Telaffuz | Abaza Byzšwa |
| Bölge | Kafkasya, Anadolu |
| Etnisite | Abazalar |
| Konuşan sayısı | 47,880 (2010)[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril, Latin, Arap alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Karaçay-Çerkesya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | abq |
Abazaca (Abazaca: Абаза Бызшва, Abaza Bızşva), Kuzeybatı Kafkas dillerinden biridir. Abazaların konuştuğu bu dil, Abhazca ile yakın akrabadır. Bugün, Kuzey Kafkasya'da 40.000 kişi tarafından konuşulur. Abazaların önemli bölümü (%75) 1864 göçüyle Osmanlı topraklarına sürülmüşlerdir. Büyük sürgünden sonra anayurtlarında (Karaçay-Çerkesya) kalan 10.000 kişi bugün tekrar 40.000 nüfusa ulaşmıştır.
Abazaca, Kuzeybatı Kafkas dillerinin Abazgi koluna dâhildir. Edebiyat ve yazım dili, çoğunluğun konuşmakta olduğu Aşuva lehçesi üzerine kurulmuştur. Apsuva lehçesi ise, Apsnı (Abhazya)’daki Abhaz-Abazalar tarafından kullanılmaktadır. Gerek Abhaz gerekse Abazalarının konuştukları diller, küçük farklılıkların dışında oldukça benzerdir. Her iki taraf da birbirinin konuşmalarını anlayabilmektedir. Özellikle Aşķarava Abazaların lehçeleri, Apsua lehçesi ile çok büyük benzerlik göstermektedir. Aşuva (Tapanta) lehçesi, Khubina-Albırğan ve Guım şeklinde iki ağza ayrılır.
Abazacanın yazılı edebiyat ve gramerinin oluşumu 1932 yılına dayanmaktadır. Bu tarihte oluşturulan Latin esaslı Abaza alfabesi, 1938'e kadar kullanılmıştır. 1938 Kiril esaslı olarak genişletilmiş Rus alfabesiyle değiştirilmiştir. Abazaca, Karaçay-Çerkes bölgesinde 1930'lu yıllardan başlayarak okullarda ders olarak okutulmaya başlanmıştır. Abazaca alanında ilk sistemli çalışmalar yapan kişi, Abazaca'da olduğu kadar Çerkesce'ye de büyük emekleri geçen Tobil Talistan (1879-1956) olmuştur. Jır Hamid başta olmak üzere onu örnek alan sonraki kuşaktaki birçok idealist Abaza aydını, Tolestan’ın açmış olduğu yolda ilerlemişlerdir.
Günümüzde Abazaca alanında çalışmalarda bulunan isimler olarak Çkuđu Mikail, Lağuç Camledin, Đıug Vladimir, Mixts Kerim, Khlıç Rauf, Tobil Melbahue Nuriye, Egdza Nazir ve Meremkul Vladimir’i saymak mümkündür.
Abazaca'ya uyarlanan alfabelerin oluşturulmasından sonra Abazaca gazeteler, edebi eserler ve çeşitli etnografik yayınlar basılmaya başlanmış, bunu takip eden yıllarda ise Karaçay-Çerkes bölge radyosunda Abazaca sesli yayına geçilmiştir. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde "Abazaşta" isimli haftalık Abazaca bir gazete yayınlanmaktadır. Ayrıca, Karaçay-Çerkes yerel televizyon kanalında haftada birkaç saat Abazaca yayın yapılmaktadır.
Ortografi
[değiştir | kaynağı değiştir]| А а [a] |
Б б [b] |
В в [v] |
Г г [ɡ] |
Гв гв [ɡʷ] |
Гъ гъ [ɣ] |
Гъв гъв [ɣʷ] |
Гъь гъь [ɣʲ] |
| Гь гь [ɡʲ] |
ГӀ гӀ [ʕ] |
ГӀв гӀв [ʕʷ] |
Д д [d] |
Дж дж [dʒ] |
Джв джв [dʒʷ] |
Джь джь [d͡ʑ] |
Дз дз [dz] |
| Е е [e] |
Ё ё [jo] |
Ж ж [ʒ] |
Жв жв [ʒʷ] |
Жь жь [ʑ] |
И и [i] |
Й й [j] |
К к [k] |
| Кв кв [kʷ] |
Къ къ [qʼ] |
Къв къв [qʷʼ] |
Къь къь [qʼʲ] |
Кь кь [kʲ] |
КӀ кӀ [kʼ] |
КӀв кӀв [kʷʼ] |
КӀь кӀь [kʲʼ] |
| Л л [l] |
Ль ль [ɮ] |
ЛӀ лӀ [ɬʼ] |
М м [m] |
Н н [n] |
О о [o] |
П п [p] |
ПӀ пӀ [pʼ] |
| Р р [r] |
С с [s] |
Т т [t] |
Тл тл [ɬ] |
Тш тш [t͡ʃ] |
ТӀ тӀ [tʼ] |
У у [u/w] |
Ф ф [f] |
| ФӀ фӀ [fʼ] |
Х х [x] |
Хв хв [xʷ] |
Хъ хъ [q] |
Хъв хъв [qʷ] |
Хь хь [xʲ] |
ХӀ хӀ [ħ] |
ХӀв хӀв [ħʷ] |
| Ц ц [ts] |
ЦӀ цӀ [tsʼ] |
Ч ч [t͡ɕ] |
Чв чв [tʃʷ] |
ЧӀ чӀ [tʃʼ] |
ЧӀв чӀв [tʃʷʼ] |
Ш ш [ʃ] |
Шв шв [ʃʷ] |
| ШӀ шӀ [t͡ʃʼ] |
Щ щ [ɕ] |
Ъ ъ [ˠ] |
Ы ы [ə] |
Э э [e] |
Ю ю [ju] |
Я я [ja] |
Ӏ [ʔ] |
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Abaza Ethnologue raporu 12 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Abazaca konuşun: Abaza dilinin geçmişi, bugünü ve geleceği - Dünya Abaza Kongresi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2013.
