Yarlık

Yarlık (Moğolca: зарлиг, zarlig; Rusça: ярлык, jarlyk, Tatarca: yarlığ), Cengiz Han'dan sonra Moğol İmparatorlarının kullandığı bir fermandır. Yarlık; idari ve yargı kararları için öncelikli davaların kayıtları ve Cengiz Han'a atfedilen özdeyişler veya sözler ile birlikte bir yönetmelik veya kararname etkisi olan üç temel hukuk kaynağından biriydi. Yarlık, Moğol İmparatorluğu'nun işleyişi hakkında önemli bilgiler sağlar.^[1]

Ögeday 1230'larda soyluların Payza (taşıyıcıya sivil halktan mal ve hizmet talep etme yetkisi veren künye) ve Yarlık basmasını yasakladı.

13. yüzyılın ortalarından 15. yüzyılın ortalarına kadar, Kuzeydoğu Rusya'nın tüm prensleri, yönetimlerine izin veren Yarlık aldı. Yarlık'ın Rus yönetiminde yayınlanması, Vladimir Büyük Dükü (Büyük Prens) unvanının oluşmasını sağladı. Başlangıçta, bu Yarlıklar Karakurum'daki kağandan geliyordu, ancak Batu Han Altın Orda hanlığını kurduktan sonra (yaklaşık 1227), Saray'dan gelmeye başladı. Ancak bu Yarlıkların hiçbiri günümüze ulaşmamıştır.^[2] On beşinci yüzyılın ortalarında, Moskova Büyük Dükü II. Vasili, diğer Rus prenslerinin Moğol hanlarından Yarlık almasını yasaklamaya başladı ve böylece Moskova büyük prensinin yerel prenslik yönetimine izin verme hakkını tesis etti. Moğol liderleri, Yarlık'ı elçilere, gezginlere, keşişlere ve tüccarlara serbest geçiş, vergi ve harçtan muafiyet ve güvenlik sağlamak için verdi.^[3]

Kubilay Han, 1280'de diğer tüm Moğol hanlıklarına yayılan bir uygulama olan kheshig'inde dört büyük aristokratın tüm jarlikleri (kararnameleri) imzalaması uygulamasına başladı.

Gazan, tüm Yarlık'ın İran'daki mahkemede dosyada tutulmasını emrederek, set formlar ve dereceli mühürler oluşturarak Yarlık'ın yayınlanmasında reform yaptı. 30 yıldan eski Yarlıklar ve eski Payzalar ile birlikte iptal edilecekti.

1260'dan sonra bile, Çin'deki Yuan Hanedanı hala Yarlık'ın yalnızca Kağan tarafından, verilmesi gerektiği kabul ediliyordu. Ancak bazı üst düzey yetkililer Orta Asya'da han veya imparator adı altında çıkarmaya devam ettiler.

Rus arşivi, Kıpçak Hanlığı'ndan çıkarılan ve bunların Rusça'ya çevirileri olarak kabul edilen altı Yarlık'ı muhafaza etmektedir. Bunlar:

• Kağan Tulunbek'ten Metropolitan Mikhail'e (1379)
• Hatun Taydula'dan Rus prenslerine (1347)
• Kağan Mengü Timur'dan Metropolitan Peter'e (1308)
• Hatun Taydula'dan Metropolitan Feognost'a (1343)
• Kağan Berdibeg'den Metropolitan Alexius'a (Alexei) (1357)
• Hatun Taydula'dan Metropolitan Alexius'a (1354)

Kağan Özbeg'den Metropolitan Peter'a (tam koleksiyonda bulunan) olduğu iddia edilen yedinci bir Yarlık'ın on altıncı yüzyıldan kalma sahte belge olduğu belirlendi. Prensliklere verilen Yarlık, Kilise'nin vergi ve haraçlardan muaf olduğunu teyit eder ve Rus kilise adamları han ve ailesinin iyiliği için dua ettikleri sürece, Kilise'nin mülkünün kamulaştırmadan veya hasardan korunması gerektiğini beyan eder.