Sırtlangiller
| Sırtlangiller | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Sol üstten saat yönünde;
| |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Alt familyalar | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||||
Sırtlangiller (Hyaenidae), etçiller (Carnivora) takımına ait bir familya. Dış görünüşleri ile köpeklere benzemelerine rağmen aslında kedimsiler (Feliformia) alt takımına dahillerdir ve bilim insanlarının fikirlerine göre misk kedisigiller (Viverridae) familyasından türemişlerdir. Günümüzün sırtlangilleri Afrika'da ve Güney ile batı Asya'da yaygındırlar. Leş yiyiciler olarak tanınırlar.
Türkiye'de rastlanılabilen tek temsilcisi çizgili sırtlan'dır.
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Sırtlan adı Türkçe kökenlidir ve Eski Kıpçakçada da aynen geçmektedir.[2] Fakat, Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te sırtlan kelimesi yerine «ar böri» (اارْبُرى) biçimi geçer.[3] Diğer çağdaş Türk dillerinde de kullanılır: Türkmence sırtlan, Tatarca sırtlan, Başkurtça hırtlan. Kökü «kıl, kalın kıl» anlamındaki sırt sözüdür ve bu anlam Çuvaşça (şărt) ile Macarcada (serte) da saklanmıştır. Türkçede sırtlan için yeleli kurt adı da kullanılır ve bu kullanım Moğolcada (deltü çina) da görülür. Sırtlan kelimesindeki ikinci birleşenin kaplan, aslan, kulan, ... gibi örneklerdeki "-lan" eki olduğu yönündeki iddia Hasan Eren başta olmak üzere kimi etimologlar tarafından inandırıcı bulunmamaktadır.
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Sırtlanların ortak özelliklerinden en mühimi, ön bacaklarının arka bacaklarından daha uzun olması. Tırnaklarını kedigiller gibi geriye çekebilme kabiliyetine sahip değillerdir. Sırtlanların cinsel organları tüm memelilerin arasında en ilginçleridir. Dişilerin klitorisi o kadar büyüktür ki, hatta "pseudopenis" olarak tanımlanır. Ayrıca etrafında testislere benzeyen torbacıkları vardır. Bu yüzden sırtlanların cinsiyetini belirlemek yakından izlenilse bile zor olabilir. Bu anatomik özelliklerinden dolayı eskiden çift cinsiyetli oldukları düşünülmüştür ama bu kesinlikle yanlıştır.
Fosil kalıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Sırtlangiller eski bir memeli familyasıdır. Bugün yaşayan sırtlan türlerinden daha çok nesli tükenmiş türlerinin fosillerine rastlanılır. Tanılan en eski sırtlan Miosen devrinden kalan fosilleri bulunmuş olan Protictitherium 'dur. Bu cins aslında daha çok misk kedisigillere benzemesine ve ağaçlarda yaşamış olmasına rağmen sırtlanların atası olarak kabul edilir. Daha geç bir zamanda Plioviverrops adı verilen bir cins Avrupa'da da yaşamıştır. Bu küçük sırtlan cinsi böceklerle beslenmiştir. Asıl sırtlanlar ve yer kurtları bu dönemde ayrılmış oldukları kabul edilir.
Sonra gitgide daha büyük sırtlan türleri ortaya çıkmıştır. Miyosen devrinin sonunda çakala benzeyen Ictitherium cinsi tüm Avrasya'ya yayılmış, Adcrocuta cinsi gibi büyük leş yiyiciler, Lycyaena ve Hyaenictis cinsleri gibi av yapan sırtlanlar ve hatta Kuzey Amerika'ya kadar yayılmış olan Chasmaporthetes cinsi ortaya çıkmışlardır. Pliosen devrinde köpekgillerin gitgide yayılması ve sırtlanlardan daha başarılı olmasından dolayı bu eski sırtlan cinslerinin neslinin tükenmış olduğu düşünülür. Günümüzde neslini koruyabilmiş 4 sırtlan türü kalmıştır.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alt familya: Hyaeninae
- Çizgili sırtlan (Hyaena hyaena)
- Kahverengi sırtlan (Hyaena brunnea)
- Benekli sırtlan veya Gülen sırtlan (Crocuta crocuta)
- Alt familya: Protelinae
- Yer kurdu veya Böcekçil sırtlan (Proteles cristatus) 10 000 ferdi kalmıştır (popülasyonu hakkında güvenilir bir bilgi yok)
- Alt familya: incertae sedis
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "PBDB". paleobiodb.org. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.
- ^ Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999; sayfa: 366-367
- ^ Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları:521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 79
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir] Wikimedia Commons'ta Sırtlangiller ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
|
 Wikispecies'te Sırtlangiller ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.
|
