Farslaşma

Farslaşma ya da Persleşme bir şeylerin "Farslaşmış" hale geldiği kültürel değişimin sosyolojik bir süreçidir. Genellikle dil asimilasyonunu içeren bir kültürel asimilasyon şeklidir. Bu terim yalnızca kültürlere değil, aynı zamanda Fars kültürüne alışan ve "Farsileşmiş" hale gelen bireyler için de geçerlidir.^[1]

Tarihsel olarak, bu terim, erken ve orta İslam dönemlerinde, İran kültür alanı içerisinde yaşayan ama İrani olmayan, özellikle Araplar ve çeşitli Kafkas milletleri (Gürcüler, Ermeniler ve Dağıstanlılar); Selçuklular, Osmanlılar ve Gazneliler de dahil olmak üzere Türki halkları da içeren toplumlardaki kültür değişikliklerini tanımlamak için kullanıldı. Bu terim ayrıca, dil de dahil olmak üzere, İran kültür yönlerinin, İran'ı çevreleyen, Türkiye ve Orta Asya gibi Fars olmayan halklara iletilmesini tanımlamak için de kullanılmıştır.^[2][3]

Antik Yunanlar ve Roma İmparatorluğu'nun aksine, eski Fars Ahameniş İmparatorluğu, kültürünü ele geçirdiği birçok halka yaymakla ilgilenmedi. Tartışmalı bir şekilde, ilk defa kaydedilen persleşme dönemi, M.Ö. 4. yüzyılda Pers İmparatorluğu'nu fethettikten sonra Pers elbisesi, gümrük ve mahkeme tavrını benimseyen Büyük İskender'e kadar uzanır; İranlı Prenses Stateira II ile evlendi. Pers elbisesi ve uygulamaları, daha sonra Persis'in satrap yapmış olduğu Peşestas tarafından da gözlemlendi ve burada Perslerin lehine Makedon halkının karşılığında yönetime hâkim oldu.^[4][5]

Emeviler, 651'de Sasani hanedanının yıkılmasından sonra, özellikle İdari ve Mahkeme davranışlarıyla Farsi geleneklerin çoğunu kabul ettiler. Arap eyalet valileri ya Persleşmiş Aramiler ya da etnik Persler idi; Farsça 7. yüzyılın sonlarına doğru Arapça kabul edilenene kadar hilafetin resmî ticari dili olarak kaldı. Yeni İslam sikkeleri Sasani ve Bizans sikkelerinin taklidinden gelişti ve sikke üzerindeki Pehlevi harfinin yerine Arap harflerine geçildi.

Batı Asya'daki iki büyük güç, İran Safevileri ve Osmanlı Türkleri yükseldi. Safevîler, İran kültür ve hegemonyasını Kafkasya, Doğu Anadolu, Mezopotamya ve diğer bölgeler üzerinde yeniden gündeme getirdi. Çoğu han, bey ve diğer hükümdarlar İran geleneklerini, giysilerini kabul ettiler ve İran kültürünü himaye ettiler. Kuzey Kafkasya'da (şimdi Dağıstan'da, Rusya'da) Derbent şehrini kurdular. Birçok etnik halk, İran Pers kültürünün birçok yönünü benimsedi ve katkıda bulundu.

Aynı zamanda, Osmanlılar ve onların öncüllerinden, çeşitli Beylikler ve Anadolu Selçuklu Devleti, Fars kültürünü korudular ve Fars kültüründen oldukça etkilendiler. Örneğin, Osmanlılar Farsça isimleri kabul ettiler; Farsçayı resmi ve prestijli bir dil yaptılar; Farsça unvanlar kabul ettiler; Fars mutfağını, danslarını ve edebiyatını kabul ettiler ve kendi dillerine birçok Farsça sözcük eklediler.

Babür İmparatorluğu, Güney Asya'da Hint Alt Kıtası'nın ve Afganistan'ın büyük bir bölümünü yöneten Türk-Moğol karışımı İslami bir imparatorluk idi. 1526'dan itibaren, Babürler Hint Alt Kıtasını, Kabil'deki ilk üslerinden istila ettiler ve nihayetinde Hindistan'ın çoğunu 19. yüzyılın ortalarına kadar yönettiler. İmparatorlar, Pers kültürünü benimsemiş, İslam'a geçen ve Türkistan'da yaşayan Timurlular'ın torunlarıydılar ve Orta Asya'ya Pers ve İslam kültürünün yayılmasından sorumlu olanlardı. Güçlerinin en yükseği olan 1700 yıllarında, Hint Alt Kıtası ve Afganistan'ın çoğunu kontrol ediyorlardı ve selefleri Gazneli Türkler ve Türk-Afgan Delhi Sultanlığı'nın yaptığı gibi, İran kültürünü yaymışlardı. Genel olarak, en eski günlerinden itibaren, İran kültürü ve dili, Persleşmiş Orta Asya Türkleri ve Afgan hanedanları tarafından Güney Asya'ya yayılmıştır.

Tac Mahal, Humayun Türbesi ve Badshahi Camisi gibi birçok eser Pers ismiyle Pers İslam mimarisi içindedir. Farsça, İngilizler tarafından Urdu ile değiştirilene kadar Babür mahkemelerinin resmi dili idi.

Azeriler, Farslardan sonra İran'da ki en büyük etnik gruptur. İran'ın %48-%50'si^[6][7] (bazı kaynaklara göre daha fazlası bile^[8][9])Fars değildir,^[10] bu nedenle İran azınlıkların yaşadığı bölgelerde özellikle Azerilerin yaşadığı bölgelerde hakimiyet kurmak istediği için asimilasyon çabalarına girmiştir. Normalde Selçuklu'dan itibaren diğer Türk Oğuz gruplarından ayrılan ve Kafkasya taraflarına yerleşmiş olan Azeriler Türk halkı olmasına rağmen İran asimile etmek için Azeriler aslında İranî olduklarını ancak zamanında Türkler tarafından asimile edilmiş olduklarından Türkçe konuştukları propagandasını yaydılar.

Türk halklarından biri olan Halaçlara karşı uygulanan asimilasyonun örneklerinden bazıları Halaççanın yasaklanması, rejimin Halaçları azınlık olarak tanımaması, geleneklerin engellenmesi, Halaçları kırbaçlamak ve başka şehirlere göç ettirmeye çalışmak.^{[11][12][13][14][15][16][17][18]}

• Persleşmiş Toplum
• İran Türkleri
• Türk-İran geleneği
• Afganistan'da Arapların Tarihi
• Ermenileştirme
• Sırplaştırma
• Helenleştirme