Na-Dene Kızılderilileri
 Na-Dene coğrafyası | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Kanada, ABD (Alaska ve Kıta ABD'si) | |
| Diller | |
| Din | |
Na-Dene Kızılderilileri ya da Na-Dene halkları, Na-Dene dilli halklar (İngilizce: Na-Dene Indians, Na-Dene peoples), Kuzey Amerika'da ABD (Alaska, Washington, Oregon, Kaliforniya, Utah, Kolorado, Arizona, New Mexico, Oklahoma, Teksas), Kanada (Yukon, Kuzeybatı Toprakları, Nunavut, Britanya Kolombiyası, Alberta, Saskatchewan, Manitoba) ve ufak bir kısmı da Meksika’da yaşayan, Na-Dene dilleri ailesinden dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ve şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000[1] kişidir ve çoğunluğu Atabasklar oluşturur. Asya kökenli olduğu 2008 yılında Edward Vajda başta olmak üzere uzmanlarınca kabul edilen tek Kızılderili grubudur. Bunların dışındaki diğer bütün Kızılderililer İngilizcede Amerindians[2] olarak da adlandırılır ve dilleri Amerind dilleri olarak tek grupta da toplanır.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Diline göre
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tlingitler
- Eyak-Atabasklar
Kültürüne göre
[değiştir | kaynağı değiştir]- Subarktik Kızılderilileri: Tsutinalar (Sarsiler) ve Nikolalar hariç Kuzey Atabaskları
- Ova Kızılderilileri: Tsutinalar, Ova Apaçileri (Kiyova Apaçileri), Lipanlar
- Güneybatı Kızılderilileri: Ova Apaçileri hariç Güney Atabask dillerini konuşanlar (Apaçiler ile Navaholar)
- Plato Kızılderilileri: Nikola Atabaskları
- Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri: Tlingitler, Eyaklar, Tsetsautlar
- Kaliforniya Kızılderilileri: Pasifik Atabaskları
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Na-Dene halklarının ve Proto-Atabaskların Amerika'daki anayurdu (Urheimat) olarak doğu Alaska ya da batı Yukon gibi Pasifik Okyanusuna akan ırmaklardan oluşan havzaya sahip kuzey bölgesi olduğu düşünülmektedir.[3] Na-Dene dillerinin Sibirya'daki Ketçe başta olmak üzere Yenisey dilleri ile akraba olduğu 2008 yılında Edward Vajda tarafından ortaya atılmış ve kabul görmüştür.[4] Dil verilerine göre Asya'daki bir gruba bağlanan ilk ve tek Kızılderili grubudur.
Coğrafi dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kanada
- Yukon Toprakları: Tlingitler, Guçinler, Hanlar, Kaskalar, Tagişler, Kuzey Tuçonları, Güney Tuçonları, Yukarı Tananalar
- Kuzeybatı Toprakları: Denesulineler, Guçinler, Sahtular, Denetalar, Tlınçonlar
- Britanya Kolombiyası: Tlingitler, Nadoten-Vetsuvetenler, Çilkotinler, Dakeller, Kaskalar, Nikolalar, Sekaniler, Danezalar, Denetalar, Tagişler, Tahltanlar, Tsetsautlar
- Alberta: Denetalar, Denesulineler, Tsutinalar
- Saskatchewan: Denesulineler
- Manitoba: Denesulineler
- Nunavut: Denesulineler
- Amerika Birleşik Devletleri
- Alaska: Tlingitler, Eyaklar, Ahtnalar, Değinaklar, Denağinalar, Guçinler, Hanlar, Holikaçuklar, Koyukonlar, Aşağı Tananalar, Tanakroslar, Tsetsautlar, Kuskokvimler, Yukarı Tananalar
- Washington: Çilkotinler, Kwalhioqua, Nikolalar
- Oregon: Tlatskanie, Applegate, Galice, Tututni, Upper Coquille, Tolowa, Upper Umpqua
- Kaliforniya: Eel River, Hupalar, Mattole-Bear River, Tolowa
- Utah: Navaholar
- Kolorado: Hikarilalar, Navaholar
- Arizona: Çirikavalar, Navaholar, Batı Apaçileri
- New Mexico: Meskalerolar, Çirikavalar, Hikarilalar, Lipanlar, Navaholar
- Teksas: Meskalerolar, Lipanlar
- Oklahoma: Çirikavalar, Hikarilalar, Ova Apaçileri
- Meksika
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "ANKN: Athabascans of Interior Alaska / Alaskan Athabascans". 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2012.
- ^ "MtDNA Diversity in Amerindians and Na-Dene Indians (1993)". 14 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2012.
- ^ "Encyclopædia Britannica : Athabaskan language family". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2012.
- ^ Dene–Yeniseic Symposium 15 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., University of Alaska Fairbanks, February 2008, accessed 30 Mar 2010