Noyan (ünvan)

Noyan (çoğunluk için kullanılırken noyad), kökeni Moğol İmparatorluğu'nun ardıllarından Çağatay Hanlığı'nda bir otorite unvanı olarak Orta Asya hanlıklarında asil soydan gelen sivil-askeri liderleri ifade etmek için kullanılan bir Orta Asya unvanıydı. Modern zamanlarda Noyan, Asya'da ve Orta Asya'da "efendi", "prens", "başkomutan" anlamına gelen bir isim veya soyadı olarak kullanılmıştır.^[1]

İlk olarak Noyan ünvanı, Moğol göçebe topluluklarının reisleri için kullanılan bir ünvandı.^[2]

Cengiz Han döneminde "Noyan" terimi Tümenlerin ve Minganların liderleri için kullanılırdı. Barış zamanları da dahil Noyanlar lider olarak hüküm sürer ve otlak alanları yönetirlerdi. Savaş zamanlarında Tümenlerin ve Minganların savaşçılarına liderlik ederlerdi.^[3] Fetihler sırasında Noyanlar'a yönetmeleri için topraklar verilirdi ve 20. yüzyılda etkin bir şekilde aristokrasi haline geldiler. Noyanlar sosyal rütbe olarak sıradan Moğolların üstünde, ancak Cengiz Han'ın torunlarının altındaydı. Noyan ünvanı, Altın Orda Devleti, İlhanlılar ve Çağatay Hanlığı'nda bazen emir ya da bey olarak kullanılırken, Çin'in Yuan Hanedanlığı'na ait tarihi kayıtlarda guanren (官人) olarak kullanılmıştır.

1694'ten 1911'e kadar Moğolistan'ı yöneten Qing Hanedanı, Moğolistan'da yönetimi Noyon olarak da adlandırılan ünvanla Cengiz Han'ın torunlarına bırakmıştır. Bu dönemde Noyon terimi, Moğolistan çoğunlukla barış içinde olduğu için asilzade çağrışımını kazanmıştır. 1921'den sonra Darga kelimesi Noyon'un yerini alarak memurlar için kullanılan bir terim haline gelmiştir.^[4]

• Karaçar Noyan
• Baycu Noyan
• Cormagon Noyan
• Cebe
• Subutay
• Mukali
• Burandai