Mihail Hodorkovski

Mihail Hodorkovski
2023'te Hodorkovski
Doğum	Mihail Borisoviç Hodorkovski 26 Haziran 1963 (61 yaşında) Moskova, Rusya SFSC, Sovyetler Birliği
İkamet	Londra, İngiltere
Milliyet	Rus
Vatandaşlık	Sovyetler Birliği  Rusya
Eğitim	D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi
Meslek	İş insanı · girişimci · aktivist
Evlilik	Inna Khodorkovskaya
Çocuk(lar)	4
Resmî site	khodorkovsky.ru

Mihail Borisoviç Hodorkovski (Rusça telaffuz: [mʲɪxɐˈil xədɐrˈkofskʲɪj]; d. 26 Haziran 1963), baş harflerinin kısaltmasıyla MBH, günümüzde Londra'da ikamet eden sürgündeki bir Rus iş insanı, oligark ve muhalif aktivisttir.^[1] 2003 yılında Hodorkovski'nin 15 milyar dolar değerinde olduğu tahmin edilen servetiyle Rusya'nın en zengin adamı olduğuna inanılıyordu ve Forbes milyarderler listesinde 16. sırada yer alıyordu.^[2] Sovyet yıllarında Komsomol teşkilatında yükselerek 1980'lerin sonundaki glasnost ve perestroyka döneminde çeşitli işletmeler kurdu. 1989 yılında kurucusu olduğu Menatep Bankası'nın Yönetim Kurulu Başkanı oldu. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, 1990'ların ortalarında devlet varlıklarının özelleştirilmesiyle ortaya çıkan, büyük şirketlerden biri olan Yukos adı altında birleştirilmiş bir dizi Sibirya petrol sahasının kontrolünü elde ederek önemli bir servet biriktirdi.

2001 yılında Hodorkovski, ülkede “sivil toplumu inşa etmeyi ve güçlendirmeyi” amaçlayan reform yanlısı bir kuruluş olan Açık Rusya'yı kurdu. Ekim 2003'te Rus yetkililer tarafından tutuklandı ve dolandırıcılıkla suçlandı.^[3] Devlet Başkanı Vladimir Putin'in hükûmeti kısa bir süre sonra vergi suçlamaları nedeniyle Yukos'un hisselerini dondurdu. Putin hükûmeti, Yukos'a karşı daha ileri adımlar atarak şirketin hisse fiyatının düşmesine ve Hodorkovski'nin servetinin büyük bir kısmının buharlaşmasına yol açtı. Mayıs 2005'te suçlu bulundu ve dokuz yıl hapse mahkûm edildi. Aralık 2010'da, cezasını çekmeye devam ederken Hodorkovski ve iş ortağı Platon Lebedev, zimmete para geçirmek ve kara para aklamaktan suçlu bulundu. Hodorkovski'nin hapis cezası 2014 yılına kadar uzatıldı. Hans-Dietrich Genscher'in serbest bırakılması için lobi yapmasının ardından Putin, Hodorkovski'yi affederek 20 Aralık 2013'te hapisten çıkardı.^[4]

Uluslararası alanda, yargılamaların ve cezaların siyasi amaçlı olduğuna dair yaygın bir endişe vardı. Dava, yurtdışında adil yargılama sürecinin eksikliği nedeniyle eleştirildi. Hodorkovski, Rusya'nın insan haklarını ihlal ettiği iddiasıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne tazminat talebiyle çeşitli başvurularda bulundu. Mahkeme, 2003-2005 yılları arasındaki olaylarla ilgili olan ilk başvurusuna cevaben, Rus yetkililerin Hodorkovski'ye yönelik muamelelerinde çeşitli ihlallerde bulunduklarını tespit etti.^[5] Bu bulgulara rağmen, mahkeme sonuç olarak yargılamanın siyasi amaçlı olmadığına, aksine “kendisine yöneltilen suçlamaların ‘makûl şüpheye’ dayandığına" karar verdi. Uluslararası Af Örgütü tarafından vicdan mahkûmu olarak kabul edildi.

Putin tarafından affedilen ve 2013 sonunda hapisten çıkan Hodorkovski, derhal Rusya'dan ayrıldı ve İsviçre'de ikâmet izni aldı. 2013 sonunda kişisel mal varlığının kaba bir tahminle 100-250 milyon dolar değerinde olduğuna inanılıyordu. 2014 yılı sonunda, yaklaşık 500 milyon dolar değerinde olduğu söyleniyordu. 2015 yılında Londra'ya taşındı. Aralık 2016'da Dublin Bölge Mahkemesi, Hodorkovski'nin İrlanda Cumhuriyeti'nde tutulan 100 milyon dolarlık mal varlığını çözdü.

Hodorkovski'nin ebeveynleri Boris ve Marina Hodorkovski, Moskova'da ölçüm aletleri üreten bir fabrikada mühendisti.^[6] Hodorkovski'nin babası Yahudi, annesi ise Ortodoks Hristiyan'dı. Her ikisi de komünizm karşıtıydı, ancak bunu 1963'te doğan oğullarından sakladılar. Devlet antisemitizminin yükselişine ve Josef Stalin'in ölümüne tanık olan Hodorkovskiler, muhalifleri sessizce destekleyen iyi eğitimli Sovyetler kuşağının bir parçasıydı.

Genç Hodorkovski hırslıydı ve mükemmel notlar aldı. Üniversitesi olan D. Mendeleyev Rusya Kimya Teknolojisi Üniversitesi'nde Komünist Gençlik Birliği olan Komsomol'un başkan yardımcısı oldu ve 1986 yılında kimya mühendisliği bölümünden mezun oldu.^[7] Hodorkovski, üniversitedeyken Yelena adında bir öğrenci arkadaşıyla evlendi. Pavel adında bir oğulları oldu. 1986'da Mendeleev Enstitüsü'nde öğrenci olan ve Hodorkovski'nin Komsomol örgütünde iş arkadaşı olan 18 yaşındaki Inna ile tanıştı. Onunla flört etti ve onu evine alana kadar arabasında uyudu. Bir kızları ve ikiz oğulları oldu. İlk eşiyle araları iyi olmaya devam etti ve eşi daha sonra Hodorkovski'nin hapisten çıkarılması için yürütülen kampanyada aktif rol aldı.

Hodorkovski, 1986'da mezun olduktan sonra Komsomol için tam zamanlı çalışmaya başladı ki bu Sovyet siyasi kariyerine giriş için tipik bir yoldu. Gessen, “Birkaç yıl boyunca çoğunlukla öğrenci arkadaşlarından Komsomol aidatlarını toplamak için çalıştıktan sonra”, “başkentten uzak bir yerde şehir yönetiminde küçük bir pozisyona atanmayı bekleyebilirdi” diye belirtti. Ancak bu yolu izlemek yerine, “yarı resmî ve genellikle yasal olmayan iş fırsatlarından” yararlandı ve kendisi için bir iş kariyeri yapmaya başladı. Komsomol'dan ortakları olan ve teknik olarak onun otoritesi altında faaliyet gösteren Hodorkovski, 1986 yılında ilk işletmesi olan özel bir kafe açtı. Bu girişim Sovyet lider Mihail Gorbaçov'un perestroyka ve glasnost programı sayesinde mümkün oldu.^[8]

Perestroyka'nın yürürlüğe girmesi, Hodorkovski'nin komünist yapılar içindeki bağlantılarını kullanarak gelişmekte olan serbest piyasada bir yer edinmesini sağladı. Bazı güçlü kişilerin yardımıyla Komsomol adı altında ticari faaliyetlerine başladı. Bir başka Komsomol lideri olan Aleksey Goluboviç ile olan dostluğu, Goluboviç'in ebeveynlerinin SSCB Devlet Bankası Gosbank'ta üst düzey görevlerde bulunmaları nedeniyle, artan başarısında önemli bir etkiye sahipti. Hodorkovski'nin “elini denediği” işler arasında “kişisel bilgisayar ithalatı ve bazı kaynaklara göre sahte alkol” de vardı. Buna ek olarak, “Sovyet planlı ekonomi devinden para sızdırmanın yollarını tasarlayarak finans işine de girmiştir.”^[8]