Mitraizm

Mitraizm, Mitra tarikatı ya da Mitras Gizemleri, Antik Pers dünyasının, Eleusis ve İsis Sırları olarak bilinen diğer gizli kültlerde, yani ezoterik olarak nitelendirilebilecek geleneklerde olduğu gibi sadece bu tarîkata kabul edilenlere açıklanan sırlar etrafında gelişmiş bir mistik iran kültüdür. M.S. 1. yüzyıl ile 4. yüzyıl arası Roma İmparatorluğu lejyon askerleri arasında yaygınlaşmıştır.

Mitraizm öğretisiyle ilgili hiçbir yazılı belge ele geçmemiş, fakat bunun yanında arkeolojik olarak antik dünyaya dair birçok dokümana sahiptir. Ancak açıklayıcı antik belgeler olmadığı sürece bunların yorumlanması da karmaşık bir hâl almaktadır. Mitra'nın en belirgin tasvirleri şöyle görülmektedir:

• Mitra'nın kayadan doğması
• Mitra tarafından boğazlanan bir boğa
• Başka bâzı hayvanların boğalı tabloda bulunmaları
• Mitra'nın hep başında Frigya tâcı olması
• Çoğu zaman Mitra'nın başından Güneş ışınlarını andıran çizgiler çıkması
• İki yardımcılarının biri aşağı, biri yukarı bakan birer meşale tutmaları
• Mitra'nın Ay ve Güneş'i temsil eden tanrılarla beraber ve dostluk içinde resimlenmesi

"Mitra" ifadesi, en eski olarak Hinduizmin Vedalar'ında kullanılmıştır. Daha sonra çeşitli sürümleri türemiştir. Sonradan türeyen sürümlerinden en önemlileri Pers Mitraizmi ve Roma Mitraizmidir. Roma Mitraizminin Hristiyanlık dinini doğrudan etkilediği iddia edilmektedir.

Roma Mitraizminde Mitra'nın Sırları'nın Güneş'in ve yıldız gruplarının gökyüzündeki uzun dönemli hareketleri ile ilgili olması muhtemeldir:^[1]

• Mâbetleri yeraltında, penceresiz, duvarları ve tavanları yıldız motifleriyle süslü
• Aralık sonu ve haziran sonu (Güneş'in en yüksek ve en alçak durduğu günler) kutlu günler olarak bilinmesi
• Mitra resimlemelerinde kullanılan hayvanların 12 ufuk yıldız gruplarının simgeleri olması
• Bu 12 yıldız gruplarının her iki bin yılda bir 12'de bir dönüyor olması (Boğanın boğazlanması, Boğa burcu yıldızlarının yerlerini bir sonraki gruba bırakmalarını mı anlatıyor?)
• Bâzı Mitra resimlemelerinde kullanılan X simgesi, ekvatorla burç yıldız grupları dairesinin birbirleriyle nasıl kesiştiklerini mi anlatıyor?

Hint, İran ve Komagene Mitrası çok tanrılı bir sistemde ahit, yemin, anlaşmadan sorumlu ilahî varlıktır. Sözleşmelere uyulmasını denetlemenin yanında her şeyi görendir. Gerçeğin, sığırların, hasadın ve suyun koruyucusudur. Boğanın boğazlanması ile alakalı olmadığını da varsayan uzmanlar bulunmaktadır.

Mitraizmin kendi kendine gelişmiş bir inanç mı, yoksa Zerdüştlüğün bir yan kolundan mı türemiş olduğu tartışmalıdır. Çünkü Roma'nın Mitras tarikatı, mitolojisi ve dinî tatbikleri, Hint-Fars Mitra inancından önemli ölçüde ayrılır.

Yıldız gruplarının gökyüzündeki uzun dönemli hareketleri Eski Mısır ve Mezopotamya rahiplerince incelenmişti. Bir mâbedin 2.000 yıl sonra ekseninin yönünün yıldız gruplarının dönmesine benzer bir açıyla değiştirilerek yeniden inşa edilmesi, Mitraizmin kökenleri hakkında bir ipucu olabilir. Zerdüşt kutsal varlıklarından birinin Mitra olması da Mitra geleneğinin daha eski olmasından olabilir.

Wikimedia Commons'ta Mitraizm ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Ostia Antica Mithraeum at the Baths of Mithras 9 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (YouTube video)
• Mithraeum 14 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Mithra Gizemleri" 2 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Google Maps: Mithraea'nın konumlarının haritası
• Archaeology magazine 20 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• A list of Mithraea
• Franz Cumont makalesi 17 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ostia Mithraea 3 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Edebi kaynaklar 17 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Anıtlar ve yazıtlardan oluşan bir galeri 27 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mithras Kültü açıklaması 15 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (YouTube video - kaynaklarla)