Işıklar, Bulgaristan

Işıklar, Bulgaristan
Bilgiler
İl (oblast):	Razgrad
Nüfus:	1 893 (26.09.2005)
Rakım:	429 m
Posta kodu:	7454
Telefon kodu:	08377
Koordinatlar:	43° 31' kuzey 26° 45' doğu
Belediye başkanı
{{{Mayor}}}

Işıklar (Bulgarca: Самуил Samuil), Bulgaristan'ın kuzeydoğusunda, Hezargrad (Razgrad) iline bağlı Deliorman bölgesi içerisinde yer alan çoğunluğu Türklerden oluşan ilçe ve aynı adlı ilçe merkezidir.

Işıklar ismi 1934 yılında dönemin milliyetçi Bulgar hükûmetinin yürüttüğü 1878 sonrası henüz değiştirilmeyen Türkçe yer adlarının değiştirilmesi kampanyası sürecinde 5 Kasım 1934'te Samuil (Самуил) olarak değiştirildi.^[1]

Işıklar Belediyesi ilçe merkezi dahil 14 köyden oluşmaktadır. Işıklar 1934'ten beri ilçenin idare merkezidir.

• Işıklar – Samuil (Самуил)
• Sofular - Bogomiltsi (Богомилци)
• Habipköy - Vladimirovtsi (Владимировци)
• Hasan Mahalle - Golyama Voda (Голяма Вода)
• Demirciler - Jelyazkovets (Желязковец)
• Dursunköy - Zdravets (Здравец)
• Karamallar - Kara Mihal (Кара Михал)
• Topalköy - Krivitsa (Кривица)
• Kılıçköy - Nojarovo (Ножарово)
• Kovancılar - Pçelina (Пчелина)
• Kınalı - Huma (Хума)
• Hırsova - Hırsovo (Хърсово )
• Abdulköy - Bogdantsi (Богданци)
• Kara Arnavut - Golyam İzvor (Голям Извор)

İlçede yerleşim başlangıcı antik çağlara, M.Ö. V-III. yüzyıllar arasına kadar uzanmaktadır. Bölge Osmanlı hakimiyetine girdiği zaman, Osmanlıların burada yaşayan ve Türkçe konuşan bir nüfusla karşılaştıkları iddia edilmektedir. Osmanlı hakimiyetinin başlamasından 150-200 sene sonrasına kadar bölgede Bulgar yerleşimcilere rastlanmamakta ve bölge 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşına kadar tamamen Türk ve Müslüman nüfustan oluşmaktaydı. Bu tarihten itibaren ilk Bulgar yerleşimciler bölgeye gelmeye başlamıştır. Bu dönemle birlikte Kara Arnavut köyünde 3 ve Hırsova köyünde de 12 Bulgar hanesine rastlanmaktadır.^[2]

1868'de açılan Rusçuk-Varna demiryolu ile ilçe merkezi Işıklar'ın yerleşim süreci ivme kazanmıştır. Işıklar ilçe merkezine ilk yerleşenler Yunan tahıl tüccarlarıdır. Ağustos ayında gelip hasat bitimi kışı geçirmek üzere Varna'ya giden Yunan tüccarlarının yerleşmesi ile birlikte komşu yerleşim birimlerinden de Bulgar ve Türkler de ilçe merkezine göç etmeye başlamışlardır.^[1] Işıklar civar köylerin tarım ürünlerinin pazara sunulduğu bir merkez durumuna gelmiştir.

Ancak ilçeye asıl önemli Bulgar nüfus akını 1877-1878 Osamnlı-Rus Savaşı (93 Harbi) sonrasında Bulgaristan'ın özerk bir prenslik olması sonrasındaki yıllarda gerçekleşmiştir. Bu dönemde çoğu Orta Balkan Dağları bölgesinden gelen ilk Bulgar nüfus 1883'te Habip Köy'e, 1888'de Hasan Mahallesine, 1890'da Dursun Кöy'e, 1900'de Abdul Köy ve Kılıç Köy'e, 1902'de Kovancılar'a, 1906'da Topal Köy'e, 1907'de Karamallar'a ve 1915'te de Işıklar'a yerleşmeye başlamıştır. Balkan Savaşları sonucu Güney Dobruca'nın Romanya hakimiyetine girmesiyle de bu bölgeden Işıklar bölgesine önemli sayıda Bulgar nüfus göç etmiştir. 1930'larda ise bölgeye Makedon yerleşimcilerin geldiği bilinmektedir. Böylece, ilçe bu dönemde en yüksek nüfus sayısına ulaşmıştır. 1934 Nüfus Sayımına göre Işıklar İlçesinin nüfusu 16 233 olarak belirlenmiştir.^[2] İlçede Türkler ve Bulgarlardan başka Müslüman ve Hristiyan Çingeneler (Romanlar) nüfus da yaşamaktadır.

Işıklar ilçesi Deliorman bölgesinin güneyinde ve Bulgaristan'ın kuzeydoğusunda yer almaktadır. Doğusunda Hezargrad (Razgrad) merkez ilçesi, güneyinde Kubadın (Loznitsa) ilçesi, kuzeyinde Kemallar (İsperih) ilçesi ve batısında Şumnu ili ile komşudur. Hezargrad (Razgrad) ilinin en yüksek yeri Işıklar tepeleri 600 m ile ilçe sınırlar içinde yer almaktadır. İlçe düzlükler ve tepelerden meydana gelmiş ve tarıma elverişlidir. En yüksek ortalama aylık sıcak Temmuz ayında görülür (26,2 °C). En düşük ortalama sıcaklık ise Ocak ayında görülür (-5,8 °C). Ölçülen en yüksek sıcaklık 37 °C ve ölçülen en düşük sıcaklık ise - 25,8 °C'dir.^[1]

Işıklar ilçe merkezi Rusçuk-Varna ve Işıklar-Silistre demiryollarının kavşağında yer almasından dolayı da önemlidir.

1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Şumnu'da bulunan Osmanlı 3.Ordusu nedeniyle Deliorman bölgesi Ruslar tarafından ancak ateşkes sonrası teslim alınabilmiştir. Bu yüzden Deliorman bölgesi Bulgaristan'daki diğer komşu bölgelerdeki Türkler için Rus ordusunun peşi sıra dolaşan Bulgar ve Kazak çetelerinin katliamlarından kaçmak için bölgeye sığınmışlardır. Bu nedenle Deliorman bölgesindeki Türk nüfus nispeten yoğun olarak kalabilmiştir. Ancak savaş sonrası Bulgaristan hükûmetlerinin izlediği değişken politikaların etkisiyle bölgeden Türkiye'ye göçler sürekli bir şekilde yaşanmıştır. Bu göçlerden bölgeyi etkileyenlerden en önemlileri 1950-1951, 1968-1978 ve 1989 göçleridir.^[3] Bunlardan sonuncusu 1984-1989 yıllarındaki tüm Bulgaristan'daki Türklere karşı yürütülen Zorunlu Asimilasyon politikaları sonucunda gerçekleşmiş ve önemli bir Türk nüfus 1989 yılında Türkiye'ye göç etmiştir. Bu ise ilçenin demografik yapısını önemli ölçüde değiştirmiştir. Söz gelimi 1985 yılında 12 527 kişi olan ilçe nüfusu, 1992'de 9 585'e ve nihayetinde de 2001 yılında da 8 164'e kadar düşmüştür. 26 Eylül 2005 tarihine göre Işıklar ilçesinin toplam nüfusu 8 604 kişidir.^[2]

8 604 kişi olan toplam ilçe nüfusunun^[2] %78'i Türklerden, %13'ü Bulgarlardan ve %9'u da Çingenelerden (Romanlar) meydana gelmektedir. İlçedeki toplam nüfusun %81'inin ana dili Türkçe, %13'ünün Bulgarca ve %1,5'inin de Çingenecedir (Romanca). Bunun yanı sıra, nüfusun %81,5'i Müslüman, %15'i ise Hristiyan'dır.^[5]

İlçe sınırları içerisinde Hırs Ova, Habip Köy ve Demirciler'de olmak üzere 3 adet ortaokul ve Işıklar'da da Ortaokul-Lise 2005-2006 eğitim ve öğretim yılı itibarıyla 839 öğrenciye hizmet vermektedir. 2001 Genel Nüfus Sayımına göre ilçe nüfusunun sadece %0,5'i bir yüksek öğretim kurumundan mezundur. Bununla birlikte %1,2'si meslek yüksek okulu, %17,7'si lise, %76'sı ortaokul mezunu olup %3,8'i ise okur-yazar değildir.^[2]

Ancak eğitim alanında tüm ülkede olduğu gibi azınlıklar aleyhine bir durum söz konusudur. Buna göre, Türklerin %27'i ve Çingenelerin (Romanların) %40,5'i ilkokul mezunu dahi değildirler. Bunlar önemli bir kısmı ise okur-yazar değildir. Örneğin, Çingenelerin (Romanların) %12,7'si, Türklerin %3,45'i okur-yazar değilken bu oran Bulgar nüfus arasında sadece %1,7'dir.^[2]

Bölge genel olarak tarımla geçimini sağlamaktadır. En çok üretilen tarım ürünleri arasında buğday ve tütün başta gelmektedir. İlçe merkezi Işıklar'da Traktsiya (Тракция) Vagon fabrikası en önemli sanayi kuruluşudur. Bunun dışında ilçede küçük ölçekli ticari işletmeler (restaurant, bakkal, market v.s.) ve hayvancılık da ekonomik yaşamda yerini almaktadır.

Ekomonik olarak aktif olan nüfus 2001 Genel Nüfus Sayımına göre 4 062 kişidir (tüm nüfusun %49,7'si) ve bunun %79,7'si Türkler, %9'u Bulgarlar ve % 4'ü de Çingenelerden (Romanlardan) meydana gelmektedir. Ancak ilçe'deki işsizlik oranı ülke ortalamasının çok üstündedir.^[2] 2005 yılı ortalama işsizlik oranı %42,46 olarak gerçekleşmiştir.^[4]

Işıklar ilçesinin ekonomik olarak az gelişmişliğinin bir göstergesi de ilçenin Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'nın 2002 yılı araştırmasında GSMH'ya göre Bulgaristan'daki 262 ilçe arasında 215. sırada olmasıdır.^[6]

İlçede toplam 14 okuma evi (çitalişte, читалище 17 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) bulunmaktadır. İlçede Gençlik isimli Türk folklör grubu ile Vihır (Вихьр) isimli bir Bulgar folklör grubu faaliyet göstermektedir.^[1]

İlçe'de Habipköy ve Işıklar'da birer futbol kulübü ile Işıklar'da bir güreş kulübü faaliyet göstermektedir.

• Işıklar Belediyesi resmi web sitesi 10 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Bulgarca)

• Obshtina Samuil (Işıklar Belediyesi) (2005) Obshtinska Strategiya za integratsiya na etnosite v obshtina Samuil, 2006-2015, pp. 1–17. (Общинска стратегия за интегратция на етносите в община Самуил, 2006-2015), Samuil (Işıklar): Obshtina Samuil.
• UNDP (2002) Bulgaria Human Development Index: Municipalities in the Context of Districts^{[ölü/kırık bağlantı]}, Sofia: UDNP
• Şimşir, B. (1986) Bulgaristan Türkleri, İstanbul: Bilgi Yayınevi.

Bulgaristan'daki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.