[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

SOCAR

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi sayfasından yönlendirildi)

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti
Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi
Kuruluş13 Eylül 1992
TürHolding
Konum
Müşahede Kurulu BaşkanıRövşen Necef
Resmî sitesocar.az

Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (Azerice: Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti, İngilizce: State Oil Company of Azerbaijan Republic kısaltması SOCAR) - Azerbaycan devletine ait petrol ve doğalgaz şirketidir. Devlet şirketi ve ulusal petrol şirketi grupuna dahildir. Azerbaycan'ın iki rafinerisi ile tüm petrol ve gaz boru hatlarını işleten SOCAR, aynı zamanda uluslararası konsortiyumların ülkede gerçekleştirdiği petrol ve doğal gaz projelerine de nezaret etmektedir. Merkez binası SOCAR Tower'dir.

Eleştirmenlere göre SOCAR, Azerbaycan'daki otoriter yönetim için önemli bir gelir kaynağıdır.[1] Şirket, karmaşık sözleşme ağları ve aracılar tarafından yönetilmektedir ve bu durum ülkenin yönetici elitlerinin zenginleşmesine yol açmaktadır.[1][2][3][4][5]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
SOCAR'ın Bakü Petrol Rafinerisi

Azneft, Azerbaycan petrol endüstrisini entegre eden bir işletme olup, Bolşevik Devrimi sonrasında Azerbaycan petrol endüstrisinin millileştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Farklı dönemlerde farklı örgütlerin bağlı olduğu Sovyetler Birliği ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki örgütlerin özelliklerine bağlı olarak Azerneftkomite, Azerneftkombinat (daha sonra Azerneft, Azerneftzavodlar ve Azerneftmashingayirma sendikalarına bölünmüş), Azerneftchikharma sendikaları gibi isimlerle bilinmektedir. 1954-1959 yılları arasında Azerbaycan SSR Petrol Endüstrisi Bakanlığı ve 1965-1970 yılları arasında Azerbaycan SSR Petrol Üretim Endüstrisi Bakanlığı Azerneft temelinde kurulmuştur. Ağustos 1970'te tekrar Azerneft olarak adlandırılmıştır.[kaynak belirtilmeli]

1991-günümüz

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını kazanmasıyla Azerineft Devlet İdaresi 3 Aralık 1991 tarihinde kurulmuştur. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR), Azerbaycan'ın iki devlet petrol şirketi olan Azerineft Devlet İdaresi ve Azerneftkimiya Üretim Birliği'nin birleşmesiyle 13 Eylül 1992 tarihinde, o dönemin başkanı Ebulfez Elçibey'in kararnamesiyle kurulmuştur.[6][7] 1994 yılında, Karada ve Denizde Petrol ve Gaz Üretim Birliği, Devlet Petrol Şirketi'nin bir parçası olarak kurulmuştur. 2003 yılında, Karada ve Denizde Petrol ve Gaz Üretim Birliği, Azneft Üretim Birliği'ni oluşturmak üzere birleştirilmiştir.[8]

21 Temmuz 2022 tarihinde, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanı İlham Aliyev'in yayımladığı kararnameye dayanarak Rovshan Najaf, SOCAR'ın Başkanı olarak atandı.[9] Aralık 2005'te, Bakü Petrol Rafinerisi eski başkanı ve Azerbaycan parlamentosu üyesi olan Rovnag Abdullayev, SOCAR'ın Başkanı olarak atandı. O, Azerbaycan Endüstri ve Enerji Bakanı olarak atanmış olan Natig Aliyev'in yerine geçti.[10] 21 Temmuz 2022 tarihinde, Rovshan Najaf, Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR'ın Başkanı olarak atandı.[11]

Azerbaycan hükûmeti, 1990'larda petrol arama faaliyetlerini hızlandırarak mevcut petrol kuyularını tüketme stratejisi benimsedi ve bunun sonucunda anlık ekonomik kazanımlar elde etti. Victor Menaldo, yeni bağımsız Azerbaycan'ın "Ermenistan'a karşı bir savaş, büyük bir bankacılık krizi ve ekonomik çöküş" sonrasında "kırılgan ve çaresiz bir durumda bulunduğunu" ve "petrol keşiflerinin zirve yapmış olmasına rağmen hükümetin başka bir seçeneği kalmadığını ve petrol arama faaliyetlerini hızlandırıp mevcut kuyuların tükenmesini hızlandırmak zorunda kaldığını" yazmaktadır.[12]

Menaldo 2016 yılında şöyle yazmıştır: "Azerbaycan devletinin zayıflığını petrol arama faaliyetleriyle telafi etme günleri sayılıdır... Azerbaycan şimdi daha çeşitlendirilmiş bir ekonomiye geçebilecek mi, bu açık bir sorudur."[12] Thomas de Waal 2018 yılında şöyle yazmıştır: "Azerbaycan ekonomisi, 'Hollanda Hastalığı' olarak bilinen durumun klasik belirtilerini göstermiştir; bu durumda tek bir ürünün -genellikle petrol veya gaz- ihracına aşırı bağımlılık diğer sektörleri zayıflatır." De Waal'a göre, petrol zenginliği Azerbaycan'da siyasi ve ekonomik elitleri zenginleştirmiş ve petrol zenginliklerinin uzun vadeli kalkınma için yetersiz harcandığına işaret etmiştir.[13]

İşlemleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Babek Bulvarı'ndaki SOCAR yakıt dolum istasyonu, Bakü, Azerbaycan

70.000'den fazla işçisi olan SOCAR 2005'te, günlük 150.000 barrel oranında 14 milyon tondan fazla petrol üretmiştir. Üretilmiş petrol ve gazın çoğu Hazar Denizi'ndeki Azer-Çırak-Güneşli Petrol Sahası, Şahdeniz yataklarından çıkarılmıştır. 2006 yılında Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı kullanıma verildi. 1994'ten bugüne kadar SOCAR, yurt dışı yerleşen özel petrol şirketleri ile 25 üretim paylaşımı anlaşması imzalamıştır. Bakü Petrol Rafinerisi Fabrikası, Petrol Taşları, Bakü Yüksek Petrol Okulu şirketin büyük kuruluşlarından biridir.

Ortaklar ve payları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Petkim Petrokimya Holding AŞ'nin yüzde 51'i SOCAR Turcas Petrokimya AŞ'ye ait olup Petkim'in yüzde 38,68 hissesi Borsa İstanbul'da (BİST) işlem görmektedir.[14][15]

Yolsuzluk iddiaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

SOCAR, Azerbaycan'daki yaygın yolsuzlukla sık sık ilişkilendirilir. 2011 yılında Transparency International tarafından gerçekleştirilen 44 petrol şirketinin yolsuzlukla mücadele uygulamalarını değerlendiren bir ankette SOCAR son sırada yer almıştır.[16] Alman Bundestag üyesi ve Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi üyesi Frank Schwabe, SOCAR'ı "otoriter Azerbaycan devlet başkanının dış politika ve spor politikası için merkezi bir yönlendirme aracı" olarak görüyor.[17] SOCAR, Almanya'da "iyi ilişkilere sahip" olarak kabul edilir ve Azerbaycan'ın yolsuzluk dosyalarıyla ilgili lobici faaliyetler ve yolsuzluklar ortaya çıktıktan sonra önemli iddialara maruz kalmıştır. Devlete ait şirket, Berlin'deki Azerbaycan Büyükelçiliği ve Alman-Azerbaycan Forumu Derneği (DAF) tarafından düzenlenen yıllık sempozyumlara destek verir.[18][19]

Rüşvet ve yasa dışı ödemeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

1997-1998 yıllarında Azerbaycan hükûmeti, SOCAR'ı özelleştirme sürecini başlattı. 2009'da, Dooney & Bourke'un kurucusu Frederic Bourke ve Viktor Kožený, Manhattan'da bir mahkeme tarafından, SOCAR'ın özelleştirilmesini Bourke ve Kožený lehine düzenlemeleri için eski Azerbaycan Cumhurbaşkanı Heydar Aliyev, o dönem SOCAR'ın birinci başkan yardımcısı olan oğlu ve ilk cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve diğer Azerbaycan hükûmet liderlerine rüşvet vermekle suçlandı. Bourke, rüşvetlerden haberi olmadığını iddia etti, Kožený ise Azerbaycan liderlerini rüşvet vermekle suçladı. İddianameye göre, toplam rüşvet miktarı 11 milyon doları buldu.[20][21][22]

Bazı raporlara göre, 2013 yılında SOCAR, 10 Amerikan Kongre üyesi ve 32 personeline Bakü'dem bir konferansa katılım için gizlice finansman sağlamıştır. Etkinlikte üç eski üst düzey danışman, o dönemdeki Başkan Barack Obama'nın temsilcileri arasında yer almıştır. Kongre üyeleri ve personeli, seyahat masrafları ve lüks hediyeler SOCAR tarafından karşılanan yüz binlerce dolar değerindeki bir yolculuğa katılmışlardır. SOCAR iddiaya göre, fonları gizlemek için Amerika Birleşik Devletleri'nde faaliyet gösteren kâr amacı gütmeyen şirketler aracılığıyla 750.000 dolarlık fon sağlamıştır. Yolculuğa katılan Kongre üyeleri daha sonra seyahatin SOCAR tarafından finanse edildiğini bilmediklerini belirtmişlerdir. SOCAR ise sponsorluğunun hiçbir zaman gizli olmadığını ifade etmiştir.[23][24]

2017 yılında, SOCAR'ın 2012 yılında Frankfurt'ta Hristiyan Demokrat Birlik Partisi ilçe derneğine yasadışı olarak 28.000 avro ödeme yaptığı ortaya çıkmıştır. Partinin bağışları kabul etmesi, kurumsal bağışların AB dışındaki ülkelerden gelmesinin yasak olduğu Siyasi Partiler Kanunu'nu ihlal etmiştir. Bu durum, halkın öğrenmediği Bundestag yönetimiyle yıllar süren bir hukuk anlaşmazlığına yol açmıştır.[19][25]

2018 yılında, SOCAR'ın 2014 yılında tartışmalı bir şekilde Alman spor kulübü "TuS Dexheim"e 3.000 avro bağış yaptığı ortaya çıkmıştır. Bağış, o zamanın Oppenheim belediye başkanı ve eski Alman Sosyal Demokrat Partisi Bundestag üyesi Marcus Held tarafından organize edilmiştir.[26][27]

Savaş propagandası

[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 yılında, SOCAR, Ermenistan ve Azerbaycan arasında gerçekleşen 44 günlük Dağlık Karabağ savaşı sırasında Azerbaycan hükûmeti adına Ermenistan'a karşı savaş propagandası yapması nedeniyle batılı liderlerden eleştirilere maruz kaldı.[17][28][29][30]

Yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. Azneft İB
  2. Azerbaycan Petrol Ekonomisi Dergisi
  3. Azərikimya PU
  4. Azerigas PU
  5. Çevre Departmanı
  6. Fıskiyenin Fıskiyeye Karşı Kurtarılmasının Militarize Edilmiş Kısmı
  7. Jeofizik ve Jeoloji Bölümü
  8. Bakü Derin Konstruksiyon Fabrikası
  9. Haydar Aliyev'in adını taşıyan Petrol Rafinerisi
  10. Üre Tesisi
  11. Karmaşık Sondaj İşleri Güven
  12. Pazarlama ve Ekonomik Operasyonlar Departmanı
  13. Petrol ve Gaz Rafineri Petrokimya Kompleksi
  14. Petrol Boru Hattı Departmanı
  15. Petrol ve Gaz Araştırma Projesi Enstitüsü
  16. Neftqaztikinti güven
  17. Ulaştırma Departmanı
  18. Gaz İşleme Tesisi
  19. Gaz İhracat Ofisi
  20. Sosyal Gelişim Dairesi
  21. Yatırım Yönetimi
  22. Güvenlik Yönetimi
  23. Eğitim ve Belgelendirme Departmanı
  24. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Departmanı
  25. Çalışma koşullarının geliştirilmesi için ofis
[değiştir | kaynağı değiştir]

11 Temmuz 2023'te duyurulan anlaşma ile Galatasaray ve Azerbaycan’ın enerji devi SOCAR arasında 2023-2024 sezonundan başlamak üzere tüm branşları kapsayan üç yıllık Sponsorluk Reklam ve Tanıtım Hakları sözleşmesi imzalandı. Yapılan anlaşmaya göre Galatasaray Spor Kulübü enerji sponsoru olan SOCAR, sarı kırmızılı takımın UEFA organizasyonu altında oynayacağı tüm Avrupa maçlarında giyeceği formanın göğüs kısmında da yer alacak.[31]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Altstadt, Audrey L. (2017). Frustrated Democracy in Post-Soviet Azerbaijan (İngilizce). Columbia University Press. ss. 114-120. ISBN 978-0-231-80141-6. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  2. ^ Ross, Michael (2012). The Oil Curse: How Petroleum Wealth Shapes the Development of Nations (İngilizce). Princeton University Press. s. 60. ISBN 978-0-691-14545-7. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  3. ^ Gillies, Alexandra (20 Aralık 2019). Crude Intentions: How Oil Corruption Contaminates the World (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-094072-0. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  4. ^ Waal, Thomas de (2 Kasım 2018). The Caucasus: An Introduction (İngilizce). Oxford University Press. ss. 185-186, 226-229. ISBN 978-0-19-068311-5. 
  5. ^ Cornell, Svante E. (2015). Azerbaijan Since Independence (İngilizce). Routledge. ss. 210-211, 235. ISBN 978-1-317-47621-4. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  6. ^ Azerbaijan Since Independence. M.E. Sharpe. 2011. ISBN 9780765630049. Erişim tarihi: 11 Haziran 2016 – Google Books vasıtasıyla. 
  7. ^ "Azerbaijan portal". azerbaijan.az. 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2017. 
  8. ^ "History of SOCAR, Official web page of the company, retrieved on July 7, 2015". socar.az. 24 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2017. 
  9. ^ "R.Ç.Nəcəfin Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin prezidenti təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". s. https://president.az/az. 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2022. 
  10. ^ "Today is the memorial day for late Minister of Energy Natig Aliyev". Ministry of Energy of Azerbaijan (İngilizce). 28 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023. 
  11. ^ "Rovshan Najaf appointed as SOCAR President". Anadolu Agency (İngilizce). 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2022. 
  12. ^ a b Menaldo, Victor (2016). The Institutions Curse: Natural Resources, Politics, and Development. Cambridge University Press. ss. 23, 205. ISBN 978-1-107-13860-5. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2023. 
  13. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :22 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  14. ^ "Petkim'in Socar'a satışı onaylandı". CNN Türk. 9 Mayıs 2012. 19 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2019. 
  15. ^ "Petkim'in kamuya ait son hissesi resmen SOCAR'ın". Hürriyet. Anadolu Ajansı. 9 Mayıs 2012. 19 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2019. 
  16. ^ Basler Kantonalbank setzt NGO vor die Tür 9 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. TagesWoche. 22 December 2012, retrieved 29 December 2020.
  17. ^ a b Schweizer EM-Spiel in AserbaidschanKulisse für Despoten 8 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Deutschlandfunk. 12 June 2021, retrieved 23 December 2021
  18. ^ Thomas Bareiß: Wie nah steht er den Aserbaidschan-Lobbynetzwerken? 2 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Lobbycontrol. 2 May 2021, retrieved 29 December 2021
  19. ^ a b Die Baku-Connection: Wie Aserbaidschan in Deutschland schmiert und lobbyiert 13 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. RedaktionsNetzwerk Deutschland. 12 March 2021, retrieved 25 December 2021
  20. ^ Executive Guilty of Conspiracy in Foreign Bribery Case 10 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The New York Times. 10 July 2009, retrieved 3 January 2022
  21. ^ Azerbaijan and International Corruption Scandals 8 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Baku Research Institute. 3 June 2021, retrieved 3 January 2022
  22. ^ Debevoise & Plimpton: FCPA-related money laundering: risks for financial and non-financial firms 9 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 30 October 2013, retrieved 2 January 2022
  23. ^ Ethics Report Reveals Azerbaijan Secretly Bankrolled Trip for US Lawmakers 16 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Organized Crime and Corruption Reporting Project. 14 May 2015, retrieved 25 December 2021
  24. ^ 10 members of Congress took trip secretly funded by foreign government 3 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Washington Post. 13 May 2015, retrieved 27 December 2021
  25. ^ CDU erhält mysteriöse Gelder aus Aserbaidschan 9 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Süddeutsche Zeitung. 26 October 2017, retrieved 2 January 2022
  26. ^ TuS Dexheim lässt Mitglieder über SOCAR-Spende entscheiden 5 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Allgemeine Zeitung (Mainz). 4 October 2018, retrieved 21 December 2021
  27. ^ "Blut an den Händen" Die Aserbaidschan-Connections der Union 9 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. n-tv. 13 March 2021, retrieved 26 December 2021
  28. ^ Migros under fire for war propaganda by partner Socar 9 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Werbewoche. 8 October 2020, retrieved 2 January 2022
  29. ^ Wie Milliardendeals in der Schweiz die Kriegskassen von Aserbeidschan füllen 17 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Tages-Anzeiger. 3 December 2020, retrieved 24 December 2021
  30. ^ Aserbaidschanischer Ölkonzern SOCAR: UEFA beendet Partnerschaft mit umstrittenem Sponsor 21 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Deutschlandfunk. 13 May 2021, retrieved 24 December 2021
  31. ^ "Galatasaray ve SOCAR'dan dev iş birliği anlaşması". 19 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta SOCAR ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=SOCAR&oldid=33595308" sayfasından alınmıştır