Senaryo

Makale serilerinden
Film yapımı
Geliştirim Özet (Sinopsis) Senaryo Tretman Ayrımlama senaryo Çekim senaryosu Yapımcı
Yapım öncesi Resimli taslak
Yapım Film ekibi Temel çekim Sinematografi Videografi Günlük çağrı kağıdı
Yapım sonrası Kurgu Soundtrack Özel efekt Ses efekti Görsel efekt
İlgili Film Filmografi
g t d

Senaryo (Fransızca: Scénario, İngilizce: Screenplay, Almanca: Szenarium) Tiyatro oyunu, piyes, dizi, film, video oyunu gibi eserlerin sahnelerini ve akışını gösteren yazılı metinlere verilen isimdir.^[1]

Tiyatro ve film senaryoları bu genel tanımın dışında, birbirlerinden ayrı özellikleri olan metinlerdir. Bu ayrımın en belirleyici unsuru sinema ve tiyatronun oluşum biçimleridir. Tiyatroda olay örgüsü sahnede, seyirci önünde gerçekleşirken sinemada, seyirci ile oyuncu arasında kamera vardır. Tiyatroda esas olan senaryo iken sinemada bu durum yönetmenin tasarrufu söz konusudur. Bu sebeple tiyatro eserleri senaristleriyle, sinema çalışmaları ise yönetmenleri ile anılır, çünkü bir filmde asıl anlamı olay örgüsünün yanı sıra görüntüyü de düzenleyen kişi verir. Yönetmen senaryo üzerinde istediği gibi oynayabilir.^[2]

Senaryo, görüntü ve sese dönüşecek bir düşüncenin, bir olayın metinleştirilmiş halidir.^[3] Bu tür bir metni oluşturabilmek için görüntü bilgisi, sahne deneyimi, kamera açıları, görüntüsel geçişler ve harekete dair terminolojiye hakimiyet ve anlatıya ilişkin bilgi birikimi gereklidir.^[4]

Senaryo yazımı Amerikan ve Fransız tarzı olarak iki farklı biçimde gerçekleştirilir. Amerikan tarzında her sahne için altı çizili biçimde bir künye (üstbaşlık) oluşturulur. Künyede sahne numarası, karakterler, mekân, iç-dış ve gece-gündüz ayrımları belirtilir. Fransız tarzı senaryonun sahneler ikiye ayrılmış sayfada solda görünecekler, sağda repliklerin yazılmasıyla oluşturulur.

Senaryoda sadece eylemler ve diyaloglar bulunur. Teknik detaylara yer verilmez. Evrensel senaryo formatında bir sayfa 1- 1,5 dakikaya denk gelmektedir.

Bir filmin ön çalışmasında ilk aşamasını oluşturur. Hikâyeyi ilk olarak yazıya dökmek, genel hatlarıyla konsepti belirlemek için kullanılır.

Bir filmde, hangi sahnenin nasıl anlatılması gerektiğini anlatan ayrıntıların yazıldığı senaryonun ilk aşamalarından biridir.^[5]

Ayrımlama senaryo, Tretman ile çekim senaryosu arasında yer alan, senaristin bireysel çalışmasının bittiği, her şeyin sonuçlandığı üçüncü aşamadır. Ayrımlama senaryo, senaryonun geliştirme evresinde genişletilen öykünün, birçok biçimsel öğenin bileşimi ile sinema tekniğine ve gereklerine göre, dış yapısı oluşturularak, çekim senaryosu olmaya hazır metin durumuna getirilmesidir.^[6]

Ortaya çıkışı

Ayrımlama senaryo ilk defa James Cameron tarafından, Örümcek Adam serisinin geliştirildiği dönemde ortaya çıkarılmıştır. Cameron, 1984 yılındaki Terminatör filmindeki başarısından sonra Örümcek Adam için senarist David Koepp ile birlikte 57 sayfalık ilk ayrımlama senaryoyu yazdı.^[7]

Cameron, Titanik filmi için 131 sayfa ayrımlama senaryo yazmıştır.^[8]

Ayrımlama senaryo hazırlık aşamasında biçimsel parçalara bölünür.

Bölüm, öykünün dramatik gelişiminin başı ve sonu olan bölümlerin birleşmesiyle öykünün tümü ortaya çıkar. 90 dakikalık olağan uzunluktaki bir filmde ortalama 7-8 bölüm bulunur. Filmdeki her bir bölüm, bir romanın, bir tiyatro oyununun bir bölümüne veya perdesine eşdeğerdir.^[6]

Tiyatrodan sinemaya aktarılan sahnenin iki tanımı vardır. Birincisi, oyun alanına bir oyuncunun her bir girişi yeni bir sahnenin başlangıcı ve her bir çıkışı o sahnenin sonudur. Buna Fransız sahnesi denilir. Bir diğeri ise olayların gerçekleşeceği yeri ya da dekoru tanımlar. Bu nedenle tiyatro oyunları; günlük hayattan farklı olay akışı, seçilmiş ve ayıklanmış olaylar, bölünmüş çeşitli sahneler, değişik ortam ve zamanlardan oluşur.^[6]

Sinemada sahne, film içinde, dekorun ve kamera açılarının değiştiği yerlerdeki tamamlanan bir durumu belirtir. Buna Çekim Sahnesi denir. Başka bir deyişle sahne, aynı kişiler ve aynı dekor içinde geçen, sürekli bir olayı gösteren bir ya da daha çok çekimden oluşan görüntüler dizisidir. Kısaca sahne, aynı kişilerin aynı dekor veya mekan içinde, aynı anda yer aldıkları çekimler bütünüdür ve tamamlanan bir durumu belirtir. Sinemada sahne, yazarı rahatlatan "vurgu" olarak adlandırılır. Sahne içinde olay örgüsünü ortaya koyan devinimin, birbirini izleyen çekimler boyunca uyumlu olması gerekir.^[6]

Bölümler içinde yer alan ayrım, öykülemeyi oluşturan, olayın içinde gelişip sonuçlandığı kendi içinde bir bütünlüğü olan sahneler dizisidir. Ayrım tek ya da değişik yerlerde geçebilir. Olağan uzunluktaki filmde ortalama 25-30 ayrım bulunur.^[6]

Çekim, filmi oluşturan dramatik yapının en küçük birimidir. Kameranın hiç ara vermeksizin, durduruluncaya değin, sürekli olarak bir görüntüyü filme kaydetmesidir. Çekim, bir sahne içindeki belirli kişi ya da nesneye odağın değiştiğini gösteren bildirimdir. Çekimlerin, kurguyla bir araya getirilmesiyle sahne oluşur.^[6]

• Sahne başlığı
• Görsel anlatım (oyuncu hareketleri)
• Kişi adı
• Ayraç
• Konuşma örgüsü (diyalog); ikili konuşma örgüsü (ikili diyalog)
• Genişleme
• Çekim
• Geçişler

Çekim senaryosu, senaryonun son aşamasıdır. Yönetmen tarafından alınmış teknik notlar, çekim detayları, üzerinde yapılacak değişikler ile film öyküsünün planlara ve kameranın çekim açılarına bölünmüş, diyalog ve mizansenlerin belirginleşmiş, en detaylı halidir.

Ayrımlamanın hazırlanmasından sonra, yazar ile yönetmen ya da yalnızca yönetmen, çekim senaryosunu oluşturmaya başlar. Filme dönüşecek metnin çekilmesine temel olacak tüm bilgiler, bu evrede çekim senaryosunda yer alır. Çekim senaryosu henüz çekilmeyen filmin, bittiği zaman alacağı biçimin, önceden en küçük ayrıntılarına kadar kâğıt üzerinde belirtildiği, senaryonun film çevirmeye hazır durumdaki en son aşaması ve biçimidir.^[6]

Çekim, sahne, ayrım ve bölüm bilgileri

Bu bilgiler şunlardır;

• Çekim numarası: Hem sinemada, hem de televizyonda çekim senaryosu en küçük birim olan çekimlere ayrılır. Bu çekimler her iki senaryoda da 1’den başlayarak numaralanır. Numaralama filmin sonuna kadar sürdürülür.^[6]
• Çekim ölçekleri: Çekimi yapılacak sahnenin genel, baş, göğüs, ayrıntı gibi planlarının yazıldığı bölümdür.
• Kamera hareketi: Çekim sırasında kameranın yapacağı sağ, sol veya zoom gibi hareketlerin ve kameranın alacağı göz düzeyi dışında kalan alt, üst, tepe açılarının yazıldığı bölümdür.
• Oyuncu hareketi: Çekim sırasında oyuncuların gerçekleştireceği hareketlerin yazıldığı bölümdür.
• Geçişler: Sahneler arası geçişlerde kesme dışında kalan zincirleme, açılma, kararma ve silinme gibi geçişlerin yazıldığı bölümdür.

Kamera optik ve mekanik hareket bilgileri

Kamera devinimleri ile konunun beklenmedik yönleri, değişik açılardan, farklı görüş noktalarından izleyiciye gösterilir. Kamera devinimi durağan doğayı, devinimsiz varlıkları devinime geçirir, canlılık kazandırır. Görüntünün yalnız fizikî canlılığını artırmakla kalmaz, değişik görüş noktalarına ve kamera açılarına geçerek, konu ile uzaklığı değiştirerek, konuyu izleyiciye başka bir görünüşte sunar.^[6]

Kullanılacak kurgu ve geçiş yöntemi bilgileri

Geçişlerden amaç, bir bütünlük oluşturmak için filmin parçalarını birbirine bağlamak, izleyicinin dikkat ve ilgisinin çekilmesi gereken noktaları en kısa zamanda ve en kısa yoldan vurgulamak, filme estetik bir bütünlük kazandırmaktır. Geçiş yöntemi seçilirken; “Bir sahneden başka öykü anlatan, diğer bir sahneye geçmek durumundayım. Bu geçişi nasıl yapmalıyım?” sorusu sorulmalıdır. Geçiş yöntemi gelişigüzel seçilmemeli; istenilen etkiyi elde etmeye yardımcı olmasına dikkat edilmelidir. Senaryoda tüm yaşam akışı bire bir verilmez; zamanda sıçramalar yapılarak ileriye veya geriye gidilebilir. Bu akış içinde, farklı sahneler geçiş yöntemleriyle birleştirilir. Geçişlerle izleyiciye başka bir sahneye veya çekime gidildiği belirtilir. Geçişler senaryoda büyük harflerle yazılır.^[6]