Progeria: Revizyonlar arasındaki fark

Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek madde içeriğinin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Progeria" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Progeria, halk dilindeki adıyla erken yaşlanma hastalığı, konu hakkında yapılan bilimsel araştırmalar hastalığın çaresini bulmaktan ziyade hastalığa sebep olan faktörleri bulmak ve bu sayede insanlığın ömrünü uzatabilmektir.

Diğer adı Hutchinson-Gilford olan bir genetik hastalık, ilk 46 kromozomla birlikte ortaya çıkan bu hastalık telomer zincirin kısalığından kaynaklanmaktadır. Normal somatik hücrelerde her replikasyon sonrası telomerik DNA kısalır. Bu DNA kısalmasını engellemek için vücutta telomeraz enzimi vardır. Telomeraz enzimi kromozomların kısalmasını engeller vücutta bu enzim eksikliği de bu hastalığa sebep olabilir. Telomer kısalması ve sınırlı yaşam süresi potansiyel tümör baskılama mekanizmasıdır. Çünkü insanın yapısındaki kromozomlar sürekli bölündüğü için kısalır bu da hücreleri yaşlandırır. Normalde ortalama 80 yıl yaşayan birey 12-13 yaşlarında yaşamını yitirir. Diğer bir deyişle henüz 10 yaşında 70 yaşındaki bir insan görünümüne sahiptir. 8 milyonda bir görülen bu hastalık için çalışmalar hastalığın sona ermesi yerine hastalıktaki kromozomların uzunluğunun dolayısıyla insanın yaşam süresinin uzatılması yönünde yapılmaktadır. Erken Yaşlanma (Progeria)

İlk olarak 1886 yılında Sir Jonathan Hutchinson tarafından teşhisi konulmuş olan ve görülme sıklığı 8 milyonda 1 olan hastalıktır. Bu hastalığa sahip olan bireylerin fiziksel özellikleri genellikle şöyledir:

boyun kısa olması, boyla oransız kilo sahibi olması, cinsel gelişimin yetersiz olması, başın yüze oranla büyük olması, saçlı deride damarların belirgin olması, belirgin gözler, uzamış diş yapısı, kahverengi benekli, buruşuk, kuru, gergin ve ince deri, yüzeysel damarların belirgin oluşu, kirpik ve kaşların yokluğu.

Malesef bu hastalığa sahip olan bireyler en fazla 20 yıl hayatta kalabilmektedir.

Belirtileri:

Kademe kademe gidecek olursak, ilk belirtiler doğumdan sonra yaklaşık 5 ay içinde ortaya çıkmaya başlar. Bu belirtiler gelişme eksikliği ve yerel skleroderma benzeri deri dökülmesidir. 18-24. ay arasında ise bunlara ek belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Bütün vücutta kıllar dökülmeye, yüzde yukarıda belirttiğimiz ayırt edici özellikler görülmeye başlar. İlerleyen zamanlarda, arteroskleroz (bir çeşit damar sertleşmesi durumu), böbrek yetmezliği, görme kaybı, saç dökülmesi ve dolaşım sistemi sorunları gibi ciddi düzeyde belirtiler görülmeye başlar. Bu sorunlar bireyin yaşı arttıkça daha da kötüleşir.

Sebebi:

Hastalık telomer zincirin kısalığından kaynaklanmaktadır. Normal vücut hücrelerinde her bölünme sonrası DNA'nın ucundaki telomer isimli bölge kısalır. Hasta bireylere normal bireylere göre bu kısalma çok daha hızlı olur. Bu nedenden dolayı normalde 80 yıl yaşayacak olan birey, en fazla 15-20 yıl yaşayabilir.

Prelamin A denen yapısal bir LMNA geni vardır. Normal şartlarda farnezil grubu prelamin A’ya hücre çekirdeğine geçici olarak tutunmasına izin verir. Protein yerleştikten sonra farnezil grubu ortadan kalkar. Farnezil grubu yokluğunda prelamin A, lamin A'ya dönüşür. Lamin A, lamin B ve lamin C ile çekirdeğin yapısını destekler. Fakat LMNA geninde meydana gelen bir noktasal mutasyon sonucu LMNA geni transkripsiyonu çok erken sonlanır. Bu erken sonlanma anormal derece kısa mRNA oluşmasına sebep olur. Bu kısa mRNA, farnezil grubunu ortadan kaldıramayan prelamin A sentezler. Farnezil grubun varlığında prelamin A lamin A'ya dönüşemez ve çekirdekte yapışık kalır. Lamina A olmazsa da çekirdeğe yeterli yapısal destek sağlanamaz. Yapısal destekten yoksun olan çekirdek ise hücrenin bölünmesine engel olur.

Ayrıca bu olayın progeria'dan bağımsız olarak, normal insan yaşlanmasında da rol oynadığı düşünülüyor.

İlginç bir şekilde, diğer genetik hastalıklardan farklı olarak Hutchinson-Gilford Progeriası olarak da bilinen bu durum kalıtsal değildir; ebeveynlerden yavrulara aktarılmaz. Bu, gerçek anlamıyla bir mutasyon sonucu oluşur ve oluşabilmesinin bilinen tek yolu bahsi geçen gende meydana gelecek olan tek bir mutasyondur. Bu mutasyon olursa, bu hastalık görülür. Olmazsa görülmez. Ancak bu yaygın tip progeria haricinde, kalıtsal olan formlar da tespit edilmiştir. Bunlar "progeria-benzeri hastalıklar" olarak bilinirler. Wiedemann-Rautenstrauch Sendromu ve Werner Sendromu bu tip belirtilerle oluşan progeria-benzeri sendromlardır. Bunlarda da hızlı yaşlanma ve kısa ömür görülür.

Tedavisi:

Etkili bir tedavisi ne yazık ki yoktur. Genellikle dolaşım sorunları, böbrek yetmezliği gibi belirtilerin azaltılması ile idare edilir. İnsan dışı hayvanlar üzerinde bu hastalığın tedavisi için birçok deney yapılmaktadır. Henüz net bir sonuç alınamamıştır.

Progeria idaresinde düşük dozlu aspirin, fiziksel terapi, diş çekimi gibi yöntemler uygulanmaktadır. Ayrıca progeria'da neredeyse kaçınılmaz olan damar hastalıklarını geciktirmek için baypas ameliyatları da yapılabilmektedir. Ayrıca bazı hastalarda rızaları üzerine deneysel farnesiltransferaz baskılayıcı kimyasallar uygulanmaktadır. Henüz bu araştırmalar sonuçlanmamıştır.

Şu anda progeria hastası olup 13 yaşın üzerinde olan çok az birey vardır. Bu hastalık zihinsel olarak bir dezavantaj yaratmaz, hatta bireylerin ortalama düzeyden daha yüksek zeka seviyelerine eğilimi vardır.

Progeria'ya sahip çocukların normalden çok daha fazla su tüketmeleri, az ama sık beslenmeleri, düzenli fiziksel aktivite yapmaları, özel ve rahat ayakkabılar giymeleri, düzenli olarak aşılanmaları ve eğitim imkanlarının sağlanması gerekmektedir.

Progeria, "yenik başlanmış hayat" olarak görülürse, baştan kaybedilmiş demektir. Zihinsel olarak tam fonksiyona sahip ve etrafını normal şekilde algılayabilen, tek sorunlarının hızlı yaşlanma ve buna bağlı yanal durumlar olan bu şahısların normal insanlar olduğu ve var olan ömürlerini hak ettikleri gibi yaşamaları gerektiği asla unutulmamalıdır.

Türkiye'de Progeria

Geçtiğimiz günlerde progeria ülkemizde ne yazık ki Evrim Ağacı olarak aşağılıkça bulduğumuz bir "alay konusu" şeklinde gündeme gelmiştir. Normal zamanlarda bu tip hastalıkları umursamayan insanımız, bu saçma konu sonucunda progeria ile bir kere daha tanışmıştır. Bayağı bir futbol fanatizmi tartışmasını progeria gibi bir hastalık üzerinden yürütmek isteyen yarım akıllı insanlarımıza en iyi yanıt, progeria hastası olan Gamze'yi ziyaret edip ona destek olan Fenerbahçe Spor Kulübü futbolcularından gelmiştir. Evrim Ağacı ekip olarak hiçbir futbol takımını desteklememekle birlikte, sosyal sorumluluk kapsamında bu saçmalığa seyirci kalmayarak Gamze'ye ziyareti gerçekleştiren sporcuları tebrik etmek boynumuzun borcudur.

Türkiye'de progeria ile ilgili az sayıda araştırma yürütülmektedir. Ne var ki Dünya çapında sürdürülen birçok araştırma bulunmaktadır. Örneğin ABD merkezli bir araştırma grubu, Dünya çapındaki tüm progeria hastalarını tespit edip, ortak noktalarını analiz ederek çözüm üretme çabası içerisindedir. İnternet siteleri buradan görülebilir.

Hazırlayan: Meriç Öztürk (Evrim Ağacı) Düzenleyen ve Geliştiren: ÇMB (Evrim Ağacı)

• "A Time to Live" – Seattle Post-Intelligencer feature about Seth Cook, a child with Progeria.
• "Seth Cook, 1993-2007" – Seattle Post-Intelligencer obituary for Seth Cook.
• Bodyshock: The 80-Year-Old Children
• The Girl who is older than her Grandmother
• "Family tormented by ageing disease" – BBC News article on a family with Progeria; cites study that progeria is inheritable.
• Hutchinson-Gilford Progeria syndrome Network
• Media – a list of references in common culture
• Progeria Research Foundation
• Progeria News and Media Collection
• Segmental Progeria
• Farnesyl transferase inhibitors may help children with Hutchinson-Gilford progeria – Article on the use of FTI inhibitors as potential treatment

Hastalık ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.